Zirkonia Seramik; Alüminyum, Zirkon ve Silikon oksitlerin 2000 °C sıcaklıktaki fırınlarda eritilmesi ile elde edilir. İçinde % 50 korondum, % 32 zirkon, ve % 18 cam fazı bulunur. Bu yüzden bu malzemeye ergitilmiş korondum da denilmektedir. Bazen zirkonla güçlendirilmiş alumina seramik de denir.

Bu malzemenin yüzeyi pürüzlüdür. Çok iyi aşınma ve darbe dayanımına sahiptir. Yoğunluğu 3,5 g/cm3 , sertliği 9 ( Mohs ) dur. 1000 °C sıcaklığa kadar rahatça kullanılmaktadır.

Karo, levha, özel kalıplar , boru ve dirsek şeklinde üretilir. Borular, 50 - 300 mm çapında ve 17 - 25 mm et kalınlığındadır. Bunların dışında özel amaçlar için farklı boyut ve geometrideki parçaların üretilmesi de mümkündür. Örneğin pompa veya siklonların kaplanması için özel form parçaları üretilebilir.

Son derece sert bir malzeme olduğundan aşırı derecede aşındırıcı ortamlarda rahatlıkla kullanılabilir. Bunun yanı sıra darbenin ve yüksek sıcaklığın olduğu yerlerde zirkonia seramik tercih edilmelidir.

SİLİKON KARBİD SERAMİK

Silikon karbid seramiğin iki türü bulunmaktadır. Birincisi yüksek kaliteli silikon karbid hammaddesi , SiO2 ve alüminyum oksitten yapılır. İkincisi ise silikon nitrid bileşiklerinin sıkıştırılması ile yapılır. SiC granülleri geçici yada kalıcı birleştirme elemanları ile karıştırıldıktan sonra sıkıştırma ile seramik plakalar elde edilir.

Yüksek sertliğe ve termal iletkenliğe sahip olan bu malzeme ( 15 - 20 W/mK ) termal şoklara karşı son derece dayanıklıdır. Ayrıca yüksek sıcaklıklara ve korozyona da dirençlidirler. 1400 - 1600 °C lik ortam sıcaklıklarında rahatça kullanılabilir. Basma dayanımı 100 - 165 N/mm2 dir. Sertliği ise 9 - 9,5 ( Mohs ) dur.

Plakalar, form parçacıkları, borular şeklinde üretilebileceği gibi, müşteri isteği veya yapacağımız çalışma sonucunda belirlenecek karmaşık geometrilere sahip parçalar halinde de üretilmesi mümkündür.

Bu malzeme yüksek servis sıcaklıklarının ve ani ısı değişikliklerinin aynı anda gözlendiği yerlerde kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra aşınmanın fazla olduğu yerlerde de rahatlıkla kullanılabilir. Kullanım alanlarından bazıları şöyledir:

- Termik santrallerin kömür ünitelerinin fanlarının kaplanması
- Hidrosiklonların kaplanması
- Kömür enjeksiyon memeleri
- Alüminyum dökme ağızlarının kaplanması
- Kömür tozu nakliye borularının brülörlere yakın kısımlarının kaplanması

ZİRKONYA=ZİRKONYUM OKSİT=ZİRKONYUM DİOKSİT=BADDELEYİT

Zirkonya = zirkonyum oksit = zirkonyum dioksit= baddeleyit. Erime noktası 2700 °C ye yaklaşan, ateşe çok dayanıklı, beyaz renkli, katı, zirkonyum birleşiği, (ZrO2). Zirkonyum'un bilinen mineralleri zirkon (ZrSiO4) ve baddeleyit (ZrO2) tir. Baddeleyit'in eşanlamlıları zirkonyum oksit, zirkonyum dioksit ve zirkonya'dır. Dolayısı ile kelime yapısı itibarı ile benzeşen, ancak farklı kimyasal komposizyonlar olan zirkon ve zirkonya birbirlerine karıştırılmamalıdır. Ayrıca kuyumculukta kübik zirkonya'ya da hatalı olarak zirkon denilmektedir.
Zirkonya, seramikler arasında üzerinde en çok çalışma yapılmış olan metal oksitidir. Seramik bir veya birden fazla metal oksitinin, metal olmayan element ile birleşmesi ve sinterlenmesi (katılaştırılması) sonucu oluşan inorganik bileşiktir. Bileşiminde değişik türde silikatlar, alüminatlar, su ve bir miktar metal oksitler ile alkali ve toprak alkali bileşikler bulunan bir malzemedir.
Zirkonya seramiğin dişhekimliğinde kullanımı [değiştir]
Dişhekimliğinde üç tür seramik kullanılmaktadır: polikristalin, cam-infiltre ve cam-seramikler. Alumina ve zirkonya halen mevcut iki polikristalin seramiktir. Bunlara Titanyum oksitin de katılımı ile yeni kompozit seramikler üzerine çalışmalar sürdürülmektedir.
Zirkonya, yüksek gerilme direncine sahip olması, dokudostu olması, gren çapının düşük olması sayesinde dişhekimliğinde seramik formunda implant ve abutment materyali, sabit restorasyonlarda (kuron-köprü, laminate, inlay-onlay) core materyali, post-core materyali ve ortodontik braket olarak kullanılmaya başlanmıştır. ZrO2 seramiklerinin kullanıma girmesi, bilgisayar-destekli dizayn (Computer-aided design; CAD) ve bilgisayar-destekli üretim (computer-aided manufacturing; CAM) teknolojisinin gelişmesi ile paralellik göstermiştir.
Zirkonya içersinde zirkonda olduğu gibi her zaman az miktarda hafnium elementi de bulunur. Zirkonyanın saf hali oda ısısında monolitik kristal yapısındadır ve artan ısılarda tetragonal yapıdan kübik yapıya kadar değişimler gösterir. Kübik kristalin formu olan “kübik zirkonya” (CZ) elmas görünümündedir ve mücevheratlarda kullanılır (bu sektörde yanlış bir şekilde “zirkon” olarak adlandırılmaktadır, oysa kimyada zirkon, zirkonyum silikatları- ZrSiO4 betimleyen terimdir). Tetragonal ve kübik fazlarının stabilizasyonu (kararlılığı) için magnezyum oksit (MgO), itrium oksit (Y2O3), kalsiyum oksit (CaO) gibi oksitlerin katılması gereklidir. Tetragonal zirkonya polikristali (TZP) itrium ile muamele edildiğinde Y-TZP (Yttrium Stabilized Tetragonal Pollycristalline Zirconia) elde edilir. Üretim sırasında ısı artışı ile kararlılık hali (stabilizasyon) elde edilir. Bu sırada monokristal fazdan yani ham zirkonya (green zirconia)’dan (NB:birçok firma prospektüsünde ham zirkonya yanlış olarak yeşil zirkonya şeklinde tercüme edilmiştir) tetragonal faza geçiş gerçekleşir. Sinterizasyon teknikleri HIP (Hot Isostatik Pressing) ve non-HIP olarak ayrılırlar. Tam olarak sinterlenmiş zirkonyanın frezelenmesi sertliğinden ötürü güç ve bir ünit restorasyon için 3 saat gibi uzun süreleri gerektirdiğinden, tam sinterleme yerine önsinterleme veya kısmi sinterleme (PSZ, Partially Stabilized Zirconia) işlemi uygulanan bloklar kullanılmaktadır. Isının düşmesi ile tekrar monolitik konfigürasyona dönüş eğilimi başlar ve dolayısı ile kararlılık halinin azalmasına, fiziksel dayanıklılık özelliklerinin kaybedilerek daha kırılgan bir yapıya dönüşmesine ve tekrar genleşmesine (hacim artışı) yol açar ki bu da dişhekimliğinde kullanımındaki zorluklardan birisidir. Ayrıca, okluzal kuvvetler altında tetragonal fazdan monolitik faza kayış %3-4 oranlarında genleşmeye ve kırıklara neden olur. Ancak oluşan gerilmeler aynı zamanda kırıkların daha fazla ilerlemesine de engel olurlar. Bu fenomene “akıllı değişim” denir ve bu nedenle ZrO2 seramikleri “akıllı seramik” olarak adlandırılır.
CAD/CAM sistemleri sinterlenmiş alumina veya zirkonya seramik blokları kullanırlar. Bu amaçla üretilmiş çok çeşitli seramik ürünleri dental pazarda yer almaktadırlar. Başlangıçta CAD/CAM restorasyonlar için Dicor (Dentsply Caulk) ve Vita Mark II (VITA Zahnfabrik) gibi tornalanabilen/frezelenebilen cam-seramikleri kullanılmıştır. Bu malzemeler monokromatik olma dezavantajına rağmen yüksek estetik, dokudostluğu, renk kararlılığı, düşük ısı iletkenliği ve aşınmaya karşı dirençleri sebebi ile inlay, onlay, laminat, ve kuronlarda başarı ile kullanılmışlardır. Ancak Dicor ve Vita Mark II posterior restorasyonlarda okluzal kuvvetlere karşı yeterli dirençte olmadıklarından Al2O3 ve ZrO2 seramikleri geliştirilmiştir.
ZrO2 çekirdekleri felspatik düşük-ısı porseleni ile kaplanırlar. Bu porselenlerin termal genleşme katsayılarının (coefficient of thermal expansion, CTE) zirkonya ile uyumlu olması gereklidir. Diş preparasyonu yeterli derinlikte yapılmaz ise opak görüntü verebilir. Klinikte ağıziçi adaptasyon için aşındırma gerektiğinde mutlaka irrigasyon ile soğutma yapılmalıdır. Aksi halde ısı artışı monokristalin faza dönüş eğilimi ve yapısal dirençte azalmaya yol açar. Al2O3 veya ZrO2 seramikleri konvansiyonel ya da resin simanlar ile simante edilebilirler. Resin simanlarda zirkonyanın kimyasal ve yapısal yüzey karakterinden ötürü lösit seramiklerde olduğu gibi asitleme yapılamaz. Al2O3 kumlama ile iç yüzeylerin retansiyonunda artış olduğu bildirilmiştir. Silan uygulamalarının da Procera Alumina ve Zirconia sistemlerinde başarılı sonuçları bildirilmiştir.
CAD/CAM sistemleri titanium gibi metallerin ve alaşımlarının da frezelenmesinde kullanılabilmektedir. Bu teknikle ağız-dışı maksillofasiyal protez komponentleri de üretilebilmektedir.

AUTOCAD

• CAD, AutoCAD ve AutoCAD 2000
• Programın ara yüzünün tanıtılması
• Drawing limits (Çizim sınırlarının değiştirilmesi)

Draw(Çizim) Menüsü
• Line (Başlangıç ve bitiş noktası belli olan doğru çizer.)
• Rectangle (Çapraz iki köşesi bilinen dikdörtgen çizer.)
• Arc (Üç parametresi bilinen yay çizer.)
• Circle (En az iki parametresi bilinen daire çizer.)
• Ellipse (Merkezi ve uç noktaları bilinen elips çizer.)
• Polygon (Kenar sayısı 3-1024 değişen düzgün çokgenler çizer.)
• Donut (Halka ya da içi dolu çember çizer.)
• Ray (Bir yönde sonsuza giden ışınlar çizer.)
• Construction line (Her iki yönde sonsuza giden inşa çizgileri çizer.)
• Multiline (Çoklu paralel çizgiler çizer.)
• Polyline (Birbiri ardına birçok doğru ve yay çizer.)
• Point (Değişik stillerde ve büyüklerde noktalar yerleştirir.)
• Spline (Belirlenen noktalardan eğri geçirmemizi sağlar.)

Çizim Modları
• Grid (Çizim sınırları içinde belirleyeceğimiz aralıklarla ekrana ızgara adını verdiğimiz noktalar yerleştirir.)
• Snap (Mouse’un belli aralıklarla kilitler. F9)
• Ortho (Doğruları dik olmaya zorlar. F8)
• Polar (Belli açılardaki doğrululara gelindiğinde eksen çizgileri çıkmasını sağlar. F10)
• Otrack (Birden fazla arasında hizalama yapmak için kullanılır. F11)
• Lwt (Çizgilerin ağırlıkları ile görüntülenmesini sağlar.)
• Osnap (İşaretlenmiş olan nokta türlerini ekranda otomatik olarak gösterir, istenirse yakalar.F3)

Özel Noktaların Yakalanması
• Endpoint (Bir doğru ya da yayın uç noktasından yakalar.)
• Midpoint (Bir doğru ya da yayın orta noktasından yakalar.)
• Intersection (Doğru, yay ve dairelerin kesişme noktasından yakalar.)
• Apperent intersection (Birbirine paralel olmayan iki doğrunun izafi kesişme noktasından yakalar.)
• Center (Daire ya da yayların merkez noktasından yakalar.)
• Quadrant (Daire ya da yayların çeyrek noktasından yakalar.)
• Tangent (Bir daire ya da yay üzerinde teğet oluşturucak noktayı bulur ve yakalar.
• Perpendicular (Bulunulan noktadan gösterilen nesneye dikme çizer.)
• Extension (Bir noktadan belli bir uzaklıktaki dik mesafeden yakalar.)
• Parellel (Varolan bir doğruya paralel yeni bir doğru çizer.)
• Node (Point komutu ile çizilen noktaların merkezinden yakalar.)
• Nearesent (Bir çizginin, dairenin, yayın işaretleyiciye en yakın noktasından yakalar.)
• None (Bir nokta yakalama yöntemini iptal eder.)
• From (Bir noktadan izafi bir koordinat kadar uzaktaki noktadan yakalar.)



Modify (Düzenleme) Menüsü
• Erase (Seçilen nesneleri siler.), Nesne seçme yöntemleri
• Undo (Yapılan işlemleri geri alır.)
• Redo (Geri alınarak iptal edilen işlemleri ileri alarak yeniler.)
• Trim (Seçilmiş nesneleri, kesişme noktalarından itibaren budar.)
• Extend (Bir ya da daha fazla nesneyi bir diğer nesneye kadar uzatır.)
• Break (Bir nesne üzerindeki iki noktanın arasını koparmak veya nesneyi bir noktadan itibaren bölmek için kullanılır.)
• Rotate (Seçilen nesneleri, bir noktanın etrafında döndürür.)
• Scale (Seçilen nesneleri, bir noktanın etrafında büyütüp-küçültür.)
• Move (Seçilen nesneleri, bulundukları yerden, başka bir yere taşır.)
• Copy (Seçilen nesnelerin, belli bir mesafe öteye kopyalarını alır.)
• Offset (Bir nesneyi, kendisinden belli bir mesafe öteye paralelini alarak kopyalar.)
• Chamfer (Kesişen ve kesişme ihtimali olan doğruların kesişen uçlarından istenilen miktarda pahkırar.)
• Fillet (Kesişen ve kesişme ihtimali olan doğrular arasında yuvarlatma yapar.)
• Array (Seçilen nesneleri istenilen sayıda, istenilen aralıkla dikdörtgen veya daieresel bir yörünge etrafında çoğaltır.)
• Mirror (Seçilen nesneleri, bir eksene göre simetriğini alır.)
• Stretch (Seçilen nesneleri, bir noktadan tutup sündürerek uzatıp-kısaltır.)
• Explode (Bir polyline ya da bloğu patlatarak doğrular, yaylar ve çemberlere ayırır.)
• Divide (Bir doğru ya da yayı belli aralıkla eşit parçalara böler.)
• Measure (Bir doğru ya da yayı belli aralıkla eşit sayıda parçalara böler.)
• Lengthen (Doğru ya da yayların uzunluklarını değiştirir.)
• Properties (Çizilmiş olan nesnelerin özelliklerini bir diyalog kutusu yardımıyla değiştirir.)
View (Görünüm) Menüsü
• Zoom (Ekrandaki çizimleri gerçek boyutlarını değiştirmeden istenilen oranda görünüş olarak büyütüp-küçültür.)
• Pan (Ekranımızı ve çizimlerimizi istenilen yönde istenilen miktarda kaydırır.)
• Aerial View (Ekranın sağ alt köşesinde bir kuşbakışı penceresi çıkartarak, Zoom ve pan komutlarının daha kontrollü kullanılmasını sağlar.)
• Viewres (Çember, elips gibi eğrisel şekiller büyütüldükleri zaman yuvarlak değil de çok kenarlı poligonlar gibi gözükür. Bu şekillerin gerçeğe yakın gözükmesi için çözünürlüğünü değiştirmemizi sağlar.)
Layers (Katmanlar)
• Yeni bir layer oluşturmak, renk ve çizgi atamak
• Layer’i güncelleştirmek, yeniden isimlendirmek ve silmek
• Layer’i açma/kapama (On/Off)
• Layer’i dondurmak/çözmek (Freeze/Thaw)
• Layer’i kilitlemek/açmak (Lock/Unlock)
• Layer çizdirilebilir/çizdirilemez (Plottable/Non-Plottable)
• Linetype ölçeğinin değiştirilmesi
Tarama işlemleri (Draw Hatch...)
Yazı işlemleri (Draw Text)
Dimension (Ölçülendirme)
• Linear (Doğrusal ölçülendirme)
• Align (Hizalı ölçülendirme)
• Ordinate (Koordinant ölçülendirme)
• Radius (Yarıçap ölçülendirme)
• Daimeter (Çap ölçülendirme)
• Angular (Açısal ölçülendirme)
• Baseline (Referansa göre ölçülendirme)
• Continue (Sürekli ölçülendirme)
• Leader (Çizimimizin bazı noktalarına küçük hatırlatıcı bilgiler ekler.)
• Center Mark (Çember ve yayların merkez noktalarını bir simge ile gösterir.)
• Style... (Yeni bir ölçülendirme stili oluşturur ve varolan ölçülendirme stillerinin ayarlarını değiştirir.)
CAL (Hesap işlmeleri yapar: Dört işlem, üst alma, log, sin, cos ... vb..)
INQUARY ( Sorgulama komutudur. Tools menüsünden)
• ID point (Gösterilen noktanın koordinantlarını verir.)
• Distance (Gösterilen iki nokta arasındaki mesafeyi verir.)
• Area (Gösterilen noktalar arasındaki ya da gösterilen şekillerin alanını ve çevresini verir.)
• List (Gösterilen şeklin tüm geometrik özelliklerini listeler.)
BLOKLAR (Draw)
• Make block (Blok oluşturur.)
• Insert block (Oluşturulan bloğu çizime ekler.)
• Define attributes (Bloklara nitelik ekler.)
VİEWPOİNT(View) (3 boyutlu şekillere değişik noktalardan bakmamızı sağlar.)
YÜZEY MODELLEME (DrawSurfaces)
• Hazır yüzeyleri kullanarak (3D Surfaces...)
1. Box (Prizma)
2. Pyramid (Piramit)
3. Wedge (Takoz)
4. Dome (Kubbe)
5. Sphere (Küre)
6. Cone (Koni)
7. Torus (Simit)
8. Dish (Tabak)
• İki boyutlu nesneleri kullanarak yüzey oluşturma
1. Bir kesiti bir eksen etrafında döndürerek yüzey oluşturmak (Revolved Surface)
2. Bir kesiti bir eksen boyunca sürükleyerek yüzey oluşturma(Tabulated Surfaces)
3. Farklı yükseklikteki iki kesit arasında sürükleyerek yüzey oluşturur.(Ruled surfaces)
KATI MODELLEME (Draw Solids)
Katı model oluşturma yöntemleri
• Hazır Katılar
1. Box: Prizma
2. Sphere: Küre
3. Cylinder: Silindir
4. Cone:Koni
5. Wedge:Takoz
6. Torus: Simit
7.
• Extrude : (İki boyutlu bir nesneye, yükseklik vererek katı model oluşturur.)
• Revolved: (Bir kesiti, bir eksen etrafında döndürerek katı oluşturur.)
Katı modeller üzerinde uygulanan düzenleme işlemleri (ModifySolids Editing)
• Union (İki ya da daha fazla katı modeli birleştirir.)
• Subtract (Bir katı modelden başka katı modelleri çıkarır.)
• Intersect (İki katı modelin kesişim bölgesinden ayrı bir katı model oluşturur.)
• Slice (Bir katı bir eksen boyunca keserek ikiye ayırır.)

3 BOYUTLU DÜZENLEME İŞLEMLERİ (Modify  3D Operation)
• Rotate 3D : 3 boyutlu nesneleri döndürür.
• Mirror 3D : 3 boyutlu nesnelerin simetriğini alır.
• 3D Array: 3 boyutlu nesneleri dikdörtgensel veya dairesel bir yörünge çoğaltır.
GÖLGELENDİRME VE KAPLAMA İŞLEMLERİ (View menüsü)
• Shade: 3 boyutlu modellerin gölgelendirilmesini sağlar.
• Render : Modelleri farklı renk ve desenlerle kaplar.
• Materials : Bir modelin farklı malzemelerle kaplanmasını sağlar.

ÇİZDİRME İŞLEMLERİ (File)
Plot: Oluşturduğumuz çizimleri plotter ya da printer’den çıkartır.
Plot Device:
Name: Çıktı alınacak printer ya da plotter bu listeden seçilir.
Number of copies :Çizimimizin kaç adet kopya çıktısı alınacaksa buraya girilir.
Plot Settings:
Paper size: Çıktı alınacak kağıdın boyutu bu listeden seçilir.
Plot Area: Çizimimizin çıktısı alınacak kısmı bu seçeneklerden birisi ile belirlenir.
1. Limits: Sadece çizim limitleri içinde kalan kısımlar yazıcıya gönderilir.
2. Extents: Dosyamızdaki tüm çizimleri optimum bir şekilde yazıcıya gönderir.
3. Display: Dosyamızdaki çizimlerden sadece ekranda görünen kısımlar yazıcıya gönderilir.
4. Window: Yazıcıya gönderilecek bölüm, bir pencere açılarak belirlenir.

Drawing orietation: Kağıdımızın yönünü değiştirir.
Plot Scale: Çizimimizin ölçeğini ayarlamak için kullanılır.

 Scaled to fit: Bu seçenek seçilirse program, çizimimizin ölçeğini kağıda sığacak şekilde kendi belirler.
 Custom: Çizimimizin ölçeğini kendimizin belirlemsini sağlar.
Ölçek için Plotted MM=Drawing units altındaki kutucuklar kullanılır. Burada Plotted MM;
mm cinsinden kağıttan çıkacak uzunluğu, Drawing ınits ise bu uzunluğun gerçekte ne kadarlık bir uzunluğa karşılık geleceğini gösteriyor.
Plot offset: (Center the offset) Çizimimizi kağıdın merkezine yerleştirir, çizimimizi kağıtta ortalar.
Full Preview: Çizimimizin kağıt üzerinde nasıl çıkacağını gösterir.
Partial Preview: Çizimimizin kağıda göre konumunu gösterir.
Bütün ayarlamalardan sonra, çizimimizi pirinter ya da plotter’a göndermek için OK butonuna basılır.

VBScript'e Giriş
Bu kitapçıktaki örneklerimizi VBScript diliyle yazacağımıza göre, önce hızlı bir VBScript kursu görsek iyi olur. Visual Basic dilini biliyorsanız, VBScript biliyorsunuz sayılır. VBScript, güçlü bir dildir; ancak Netscape firmasının hiç bir zaman Browser'ında istemci tarafında çalıştırılabilecek diller arasında kabul etmemesi sebebiyle VBScript, Web'in istemci tarafında kendisinden bekleneni yapamadı. MS'un Browser'ı Internet Explorer ise VBScript ile yazacağınız İstemci-Tarafı kodları okuyabilir ve icra edebilir.
Ne var ki ASP kodlarımız hiç bir zaman ziyaretçinin Browser'ının yüzünü göremeyeceği ve sadece Server'da çalışacağı için Server'da VBScript desteği bulunduğu sürece, ASP sayfalarınızı VBScript ile yazabilirsiniz. Bir Server'da ASP desteği varsa, VBScript desteği de var demektir.
VBScript'in hemen hemen bütün komutlarını ve yöntemlerini ASP'de kullanabilirsiniz. Ancak bunun bir kaç kısıtlaması vardır. VB veya VBScript'e ASP dışında aşina iseniz, mesaj kutusu (MsgBox) ve girdi kutusu (InputBox) aracılığı ile programlarınıza kullanıcının bilgi girmesini sağlayabileceğinizi biliyorsunuz demektir. Bu iki komutu ASP içindeki VBScript kodunda kullanamayız. Ayrıca ASP teknolojisi zaten VBScript'in bütün komutlarını ve deyimlerini kullanmanızı da gerekli kılmayacaktır. Göreceksiniz ki, mükemmel ASP sayfaları oluşturmak için bile bir avuç VBScript komutu kullanacağız.
ASP sayfalarımızdaki HTML kodları ile VBScript (veya diğer Script dillerinin) kodlarını birbirinden ayırmamız gerekir. Bu ASP.DLL'ye, HTML'in nerede bittiğini, Script diliyle yazılmış kodun nerede başladığını gösterebilmemiz için gerekli. Bunu sağlamak için Script diliyle yazılmış herşeyi "<%" ve "%> " işaretleri arasına alırız. ASP.DLL bu işaretleri görünce, içindekileri "yazmak" yerine "yapar." Bir ASP sayfanızda HTML'in klasik "<" ve ">" işaretleri arasındaki unsurlar, ASP.DLL tarafından ziyaretçiye gönderilecek olan sayfaya aynen aktarılır; ancak "<%" ve "%> " arasındaki herşey, başta belirttiğiniz LANGUAGE etiketinde yazılı Script dilinin yorumlayıcısına verilir; yorumlatılarak, gereği yerine getirilir.
"<%" ve "%>" işaretlerine "sınırlayıcı" denir. Sınırlayıcının içinde bir veya daha çok satır kod bulunabilir. Sınırlayıcılar ve içindeki Script, HTML etiketlerinin içinde veya dışında yer alabilir. Sınırlayıcının içindeki kodlarımızı açıklamak için koyacağımız yorum satırlarının başına tek tırnak işareti (') koyarız. İşte bu kuralları uyguladığımız bir ASP sayfası örneği:
<% @LANGUAGE=VBscript %>








<% ' Yazı tipi boyutunu tutacağımız bir değişken tanımlayalım Dim fontBoyut %>
<% ' yazı tipi boyutunu 1'den 7'ye kadar değiştirelim For fontBoyut = 1 To 7 %>
>
Hoşgeldiniz!

<% Next %>

Bugün <% =WeekdayName(Weekday(Date)) %>, <% = Date %>.
Şu anda Server'da saat: <% = Time %>.

Burada sınırlayıcı arasında tek veya çok satırlı VBScript kodları ile başında tek tırnak olan icra edilmeyen, yorum satırlarını görüyorsunuz. HTML etiketinin içine gömülmüş VBScript kodu ise HTML'in etiketinde yer alıyor: >. Burada karşılaştığımız "<%=" ifadesi, ASP'ye, "Bu değişkenin değerini bul ve tam buraya yaz!" dememizi sağlıyor. Bu ifade daha sonra yakından ele alacağımız Response.Write metodunun kısaltılmış halidir. HTML etiketinin içine yazdığımız VBScript bölümünün kendi sınırlayıcı işaretlerinin yine de kullanıldığına dikkat edin. Bir iki yazım kuralı VBScript komutları, anahtar kelimeleri ve değişken adlarının büyük harf-küçük harf olması önemli değildir. Yani yukarıdaki ifadelerden birini şu biçimlerden birinde yazabilirdik; kodumuz yine de çalışırdı: For fontBoyut = 1 To 7 FOR FONTBOYUT = 1 TO 7 for fontboyut = 1 to 7 Fakat... Bu demek değildir ki, VBScript ile kodlamanın kendi gelenekleri yok! VBScript'çiler genellikle komutların birinci harfini büyük yaparlar: For gibi. Değişken adlarında ise kendinize anlamlı gelen bir biçim tutturabilir ve öyle devam edebilirsiniz. Eğer bir kod satırı çok uzun geliyor ve daha sonra anlaşılması imkansız derecede uzuyorsa, bu satırı alt çizgi (_) ile aşağı satırda devam ettirebilirsiniz. Örnek: <% If degisken1 > 1 And _
değisken1 < 10 Then %>
Değişkenler
Programcılıkta işlemlerimizi değişkenlerle yaparız. değişkeni bir kap gibi düşünebilirsiniz. Sözgelimi "Gün," değişkenin adı ise bu değişkenin değeri Pazar, Pazartesi, Salı, vd., olabilir. Her değişken, türüne göre, ya bir ya da daha fazla değer tutar. Adından da anlaşılacağı gibi değişkenin değeri değişir! Bu değişikliği biz yapabiliriz; programın kendisi yapabilir.
VBScript'te, bir çok başka bilgisayar programlama dilinden farklı olarak değişkenlerin tanımlanması veya "beyan edilmesi," "boyutlandırılması" gerekmez. Belirtilmemiş, önceden tanımlanmamış bir değişkene değer atamaya kalkarsanız, VBScript bunu mükemmel şekilde kabul eder. Fakat bu kötü bir programcılıktır. İyi programcılık değişkenlerin önceden beyan edilmesini gerektirir. Bunu DIM komutuyla yaparız. DIM, Dimension (boyutlandır) kelimesinden kısaltılmıştır. Pek akıllıca görünmese de bu komut, bilgisayarın değişken yeri olarak bir bellek alanının boyutunu belirtmesini sağlar. Örnekler:
<% DIM Gun, Ay, Ogrenci, Not Gun = "Pazartesi" Ay = "Ocak" Ogrenci = "Necip" Not = 5 %>
Şimdi burada Gun, Ay, Ogrenci, Not adıyla dört değişken oluşturduğumuzu ve bunlara sırasıyla "Pazartesi," "Ocak," "Necip" ve "5" değerlerini atadığımızı görüyorsunuz. Bu noktada VBScript yorumlayıcısına sorsanız, "Peki, söyle bakalım, Gun değişkeninin değeri nedir?" diye, yorumlayıcı size "Bunu bilmeyecek ne var? Elbette Pazartesi'dir!" derdi. Belki bu noktada siz de kendi kendinize "Pazartesi, Ocak ve Necip kelimeleri tırnak içinde iken, acaba 5 rakamı neden tırnak içinde değil?" diye soruyorsunuz. Güzel soru. Ama cevabı için biraz bekleyeceksiniz.
Değişken isimleri, mutlaka harfle başlamalıdır; içinde noktalama işaretleri bulunamaz ve uzunluğu 255 karakteri geçemez.

Kötü programcılığı önlemek için!
Değişkenleri tanımlamadan kullanmak "kötü programcılıktır" demek, ilerde kendi başınıza elinizle program hatası getirirsiniz demektir. Daha sonra örneklerini göreceğiz; ASP, sitemize giren bir ziyaretçiye bir oturum (Session) açar ve bazı değişkenleri oturum boyunca aklında tutar. Bir sayfada kullandığınız bir değişkeni, daha sonraki sayfada kullanabilmek için, bu değişkenin değerinin yeni sayfada değişmemesi gerekir. ASP programı yazarken, bazen gelişi-güzel değişkenlere değer atayabilirsiniz. Neden? O anda aklınıza değişken adı olacak kelime gelmediği için! Bu değişken adını daha önce kullanmışsanız ve içinde biraz sonra kullanacağınız bir değer varsa, değer değiştirilmiş olacaktır. VBScript, savurgan ve dağınık programcılığı önlemek için OPTION EXPLICIT imkanını verir. Bir ASP sayfasının birinci satırı olarak
<% OPTION EXPLICIT %>
yazarsanız VBScript DIM komutuyla belirlenmemiş değişken kullanmanıza izin vermez; kullanırsanız hata verir ve durur. Bu ifadenin işinize çok yarayacağı bir diğer nokta, kodda değişken adını yazarken hata yapmanızı önlemektir. VBScript sizin hata yaptığınızı bilemeyeceği için yanlış kelimeyi yeni bir değişken sayacaktır. Değer atamadığınız bu yeni değişkeni kullandığınız yerlerde ya programınız hata verir, ya da kendisine doğru görünen işlemler yapar, fakat beklediğiniz sonucu elde edemezsiniz. OPTION EXPLICIT, yanlış yazdığınız değişkeni yeni değişken sayarak önceden tanımlanmamış değişken kullandığınızı düşünerek, duracaktır.

Peki, şöyle bir değişken tanımlama acaba ortaya nasıl bir değişken çıkartır:
<% DIM Gunler(31), Aylar(12), Ogrenciler(210), Notlar(10) %>
Bu yöntemle oluşturduğumuz kodlarla elde edilecek "kaplar," birden fazla değer tutabilir. Yani:
<% DIM Gunler(7), Aylar(12), Ogrenciler(21), Notlar(10) Gunler(1) = "Pazartesi" Aylar(3) = "Mart" Ogrenciler(12) = "Necip" Notlar(5) = 5 %>
Bu durumda içinde 7 ayrı değişken tutabilecek olan Günler değişkeninin 1 numaralı olanının değeri "Pazartesi," 12 değer tutabilecek olan Aylar değişkeninin 3 numaralı olanının değeri "Mart," 21 ayrı değer tutabilecek olan Ogrenciler değişkeninin 12 numaralı olanının değeri "Necip" ve nihayet 10 ayrı değer tutabilecek olan Notlar değişkeninin 5 numaralı olanının değeri ise 5 olacaktır. Böyle, birden fazla değer tutabilen değişkenlere Dizi Değişken veya Array denir.
________________________________________
Array Fonksiyonu
VBScript'in kullanılmaya hazır bir çok fonksiyonu vardır; bunlardan biri olan Array ile, kolayca dizi değişken oluşturabiliriz. Diyelim ki, Gunler(7) dizi-değişkenini gün adları ile doldurarak oluşturmak istiyoruz:
<% Dim Gunler = Array ("Pazartesi" , "Salı" , "Çarşamba" , "Perşembe" , "Cuma" , "Cumartesi", "Pazar") %>
ile hem dizi-değişkeni oluşturabiliriz; hem de değerlerini atayabiliriz. Bu suretle oluşturduğumuz dizi değişkenin üyelerine daha sonra sıra numaraları ile atıfta bulunabilirsiniz. Örneğin:
<%=Gunler(6)%>
bize Pazar'ı verir. Neden? Çünkü hayatlarının büyük bölümünü penceresiz ortamlarda geçiren kişiler olan dil tasarımcıları, sayı saymaya biz normal insanlar gibi 1'den değil 0'dan başlarlar; dolayısıyla Gunler dizi-değişkeni Gunler(0)'dan başlar!
Şimdi, aklınıza şu soru gelebilir: Dizi değişken oluşturacağımıza, neden "ogrenci1," "ogrenci2," "ogrenci3" diye değişkenler oluşturmuyoruz ve bunlara değerler atamıyoruz? Kötü soru! Dolayısıyla cevabını hemen verelim. Dizi değişkenlerde bir değişkene numarasıyla atıfta bulunabilirsiniz. Ve numara yerine bir başka değişkeni kullanabilirsiniz. Örneğin, OgrenciNo değişkeninizin değeri 12 ise
<% .... If Ogrenciler(OgrenciNo) = "Necip" ... %>
şeklinde bir döngü ile aradığınız öğrencinin Necip olup olmadığını sınayabiliriz. (Döngülere birazdan geliyoruz!)
Başka programlama dillerine özellikle Visual Basic'e aşina olanların aklına şöyle bir soru gelebilir: VBScript'te değişkenin metin mi, sayı mı olduğunu ayırt etmiyor muyuz? Başka programlama dillerinde bir değişkenin değeri harf ve rakamlardan oluşuyorsa, yani matematik işlem yapmaya elverişli değilse bunlara String (Alfanümerik, karakter değerler) denir. Programlama dillerinde bir de matematik işlem yapmaya elverişli değişken türü vardır: Sayı (Number). VBScript, bir değişkene alfanümerik (karakter, metin) olarak atadığınız değeri çift tırnak içine almanızı ister. Sözgelimi Ogrenci(12) değişkeni için Necip değerini atamak istiyorsunuz: Necip kelimesini çift tırnak içine almak zorundasınız. Sayı olarak kullanacağınız değerleri ise tırnak içine almazsınız. (Sayı olarak kullanacağınız değerlerin sadece rakam olabileceğini söylemek gerekmez!) Fakat, işleri karıştıran nokta, VBScript açısından değişken türü diye bir şey olmamasıdır. Visual Basic, küçültülüp Script dili haline getirilirken, değişken türü özelliği alınmayınca, ortaya işleri karıştıran (veya kolaylaştıran) böyle bir durum çıkmış bulunuyor. Karışıklık, çift tırnak içinde verdiğiniz bir değeri matematik işlemde kullanmaya kalktığınızda karşınıza çıkabilir. Rakam olmayan bir karakter-dizisini bir değişkene tırnaksız olarak atadığınızda VBScript "tanımsız değişken" vermeye kalktığınızı söyleyerek, duracaktır.
VBScript'in bu eksikliğini gidermek için bazı ASP programcıları değişken adlarının önüne karakter-dizileri için "str" harflerini koyarlar: strAy, strOgrenciler, gibi.
İsterseniz, VBScript'in karakter-dizisi ve sayı değişkenleri nasıl ayırt ettiğini veya etmediğini bir kaç örnekle görelim. Şu kodu yazarak, çalıştırın:
<% Option Explicit %>

<% Dim Degisken(2), Toplam Degisken(1) = "Necip" Degisken(2) = "Dayanır" Toplam = degisken(1) + Degisken(2) %>
<% =Toplam %>

Sonuç: "NecipDayanır" değil mi? (Arada boşluk olmamasına aldırmayın şimdilik!) Peki; şimdi Degisken(1) değeri olarak tırnak içine alarak 5, Degisken(2) değeri olarak yine tırnak içinde 10 yazın. Programı tekrar çalıştırın. Sonuç? 510!? Peki; tırnakları kaldırın 5 ve 10'un çevresinden. Sonuç? 15. Oh, neyse! Bir an için VBScript matematik bilmiyor sandık! Bu durum VBScript'in matematik bilgisinin kıtlığından değil, tırnak içindeki değerlerin, VBScript ayrım yapmıyor bile olsa, karakter-dizisi (String) iken toplama işleminde ard arda eklenmesinden (concatenate) kaynaklanıyor. Tırnakları kaldırdığınızda, VBScript bu değerlerin sayı olduğunu anladı ve doğru işlemi, yani toplama işlemini yaptı. Şimdi VBScript'in değişkenleri ele alış tarzını daha iyi kavramak için Degisken(1) değeri olarak tırnak işareti koymadan kendi adınızı, Degisken(2) değeri olarak da soyadınızı yazın ve programı çalıştırın. Ne sonuç aldınız?
VBScript'in kullandığı tek tür değişkene variant denir. Variant, karakter-dizini (String) de olabilir, sayı (Number) da. Fakat bir variant'ın içindeki değer, veri olarak nitelendiğinde şu türlerden birine girer:
Boolean Değişkenin değeri ya True (doğru) ya da False (yanlış) olur; True'nun değeri -1, False'un değeri ise 0'dır.
Byte 0 ile 255 arasında bir sayısal değer olabilir.
Double Yüzen noktalı değer denilen veri türüdür. Pozitif sayılar için 4.9E-324 ile 1.8E308 arasında, negatif sayılarda -4.9E-324 ile -1.8E308 arasında bir değer alabilir.
Date/Time Önceden belirlenmiş biçimlerde tarih ve zaman bilgisi içerir.
Empty Tanımlanmış ancak henüz değer atanmamış (boş) değişken türüdür.
Error Programın hata mesajlarını ve hata değerlerini tutar.
Integer Noktalık bölüm içermeyen tamsayı verilerdir; değeri -32.768 ile +32.767 arasında olabilir.
Long Noktalık bölüm içermeyen tamsayı verilerdir; değeri -2.147.483.648 ile 2.147.483.648 arasında olabilir.
Null İçinde veri bulunmamak üzere tanımlanmış değişkenlerdir.
Object Windows OLE Nesnelerini tutmak üzere tanımlanmış değişkenlerdir.
Single Yüzen noktalı değer denilen veri türüdür. Pozitif sayılar için 1.4E-45 ile 3.4E38 arasında, negatif sayılarda -1.4E-45 ile -3.4E38 arasında bir değer alabilir.
String Alfanumerik veri tutan değişkenlerin değeridir
Sabit Değerler
VBScript'te bir kere verdiğiniz değeri hiç değişmeyen unsurlar (değişken diyemezdik, değil mi?) vardır. Sabit değer, bütün ASP sayfası boyunca (hatta isterseniz, bütün site, yani Uygulama boyunca) değişmeden kalır. Bu değerleri Const (constant, sabit kelimesinden türetilme) komutuyla belirtiriz:
Const DolarDeger = 560780 Const SirketinAdi = "Web Tasarım ve Site Onarım A.Ş."
Const Slogan = "Siteler ve Kırık Kalpler Onarılır"
VBScript'te İşlemciler (Operatörler)
Bilgisayar Operatörü ile program Operatörü arasında fazla bir fark yoktur. Her ikisi de verdiğiniz değerleri ya karşılaştırır bir sonuç bulurlar; ya da bu değerlerle aritmetik işler yapar ve bir sonuç ortaya çıkartırlar. Bilgisayar Operatörü daha sonra bu iş için sizden para ister; program operatörü istemez! VBScript'in operatörleri ve yaptıkları işler şöyle sıralanır:
Operatör İşlev Sınıfı
+ Toplama Aritmetik
- Çıkartma
* Çarpma
/ Bölme
^ Üssünü alma
\ Tamsayı bölme
Mod Modüler aritmetik
= Bir değişkenin diğerine eşit olduğunu sınar Karşılaştırma
<> Bir değişkenin diğerine eşit olmadığını sınar
>and< Bir değişkenin diğerinden büyük veya küçük olduğunu sınar (and kelimesi var) >= and <= Bir değişkenin diğerinden büyük veya eşit, veya küçük veya eşit olduğunu sınar (and kelimesi var) Is Bir ifadedeki iki referansın aynı Nesne'ye yapılıp yapılmadığını sınar And Bir veya daha fazla değişkeni test olarak karşılaştırır Mantıksal Or Bir işlemin devamı için hangi koşulun oluşması gerektiğini sınar Not Bir ifadeyi negatif hale getirir XoR Sadece bir koşulun doğru olup olmadığını sınar Eqv İki değişkenin eşitliğini sınar Imp İki ifadede mantıksal implikasyon işlemi yapar. VBScript ile yazacağımız ASP sayfalarında bu işlemcileri beklediğimiz sonucu verebilmesi için kullanım sıraları önemlidir. Bunu bir örnekle açıklayalım. 100'den 6'yı çıkarmak ve sonucu 2'ye bölmek istiyorsunuz; sonuç 47 olacaktır. Yani: 100-6/2. Değil mi? Bu işlemin VBScript'teki sonucu 97 olacaktır. Çünkü, VBScript önce 6'yı 2'ye bölecek ve elde ettiği sonucu 100'den çıkartacaktır. VBScript'te, aritmetik işlemlerin yapılma sırası şöyledir: Operatör İşlev Öncelik + Toplama 3 - Çıkartma 3 * Çarpma 2 / Bölme 2 ^ Üssünü alma 1 VBScript ile hesap işlemi yaparken, aritmetik işlem sırasını karıştırarak hatalı sonuç almamak için sık sık parantez kullanmak yerinde olur. Yukarıdaki örnek şöyle yazılabilirdi: (100-6)/2. Tabii amacınız 100'ü 6/2'ye bölmek ise bu işlemi şöyle yazmalısınız: 100-(6/2). VBScript'de Program Kontrolü İster Script diliyle, ister gerçek programlama diliyle yazılsın, bir bilgisayar programının varlık sebebi, çeşitli durumları değerlendirerek, belirli durumlarda belirli kararlar verebilmesidir. Bunu programın kontrol öğelerini kullanarak yaparız. Programlar, bu öğeler sayesinde karşılaştırma yaparlar; belirli durumların oluşup oluşmadığını sınarlar; veya belirli bir durumun oluşmasına veya sona ermesine bağlı olarak bir iş yaparlar veya yapmazlar. Bunu sınamalarla (koşullu ifadelerle) veya döngülerle sağlarız. Kimi zaman da, programa (programın mantığı çerçevesinde) istediğimiz anda yapmakta olduğu işi durdurarak, başka bir işi yapmasını bildirebiliriz. Bunlara da Süreçler (veya Prosedürler) denir. (Adındaki Basic'e bakarak, VBScript'i basit bir dil sanmıyordunuz, umarım!) Mantıksal Sınamalar VBScript'te programın karar vermesini sağlayan ilk kontrol ögesini "eğer ... ise... yap!" şeklinde özetleyebiliriz. VBScript bu işlemi iki ayrı ifadeyle yaparız: If.. Else VBScript'in vereceğiniz bir durumun bulunup bulunmadığını sınamasını sağlar. Genel yazım kuralı şöyledir: If şart Then [şart doğru ise yapılacak işler] Else [şart doğru değilse yapılacak işler] End If Bunu bir örnekle ifade edelim: Eğer saat 12'den önce ise sayfaya "Günaydın" yazdır; saat 12'den sonra ise "Tünaydın" yazdır. Fakat burada bir eksiklik var: Saat 18'den sonra ise sayfaya "İyi akşamlar!" yazdırmamız daha doğru olmaz mı? If döngüsü kendi içinde sınırsız Elseif (ikinci şartlı döngü) imkanı vererek bize bunu sağlar. Her Elseif'i yeni bir If gibi düşünebilirsiniz. İşte şu senaryoyu gerçekleştirecek kod örneği ( hosgeldiniz01.asp):

<% If Hour(Now) <12 Then Response.Write "Günaydın! " ElseIf Hour(Now) >= 18 Then
Response.Write "İyi akşamlar! "
Else
Response.Write "Tünaydın! "
End If
Response.Write "
"
Response.Write "Site Onarım Sitesine Hoşgeldiniz"
%>

Bu programı çalıştırdığınız zaman, çalıştırdığınız saate göre sayfadaki selamın değiştiğini göreceksiniz. (Bu örnekte, sadece şartlı döngü işlemi yapmıyoruz; fakat aynı zamanda Hour(Now) fonksiyonu ile tanışıyoruz ve sayfadaki bütün unsurları ASP yöntemiyle yazdırıyoruz! Fakat şimdilik bu iki unsurun üzerinde de durmayın.) Programımız nasıl çalışıyor? Yukarıda başka vesile ile VBScript'in kullanılmaya hazır fonksiyonları vardır, demiştik. Bunlardan biri de o andaki saati ve tarihi bildiren Now() fonksiyonudur. Bu fonksiyondan dönen değerle bu andaki saati öğreniyoruz; ve bunu önce 12 ile karşılaştırıyoruz. Fonksiyondan dönen değer, eğer 12'den küçükse, programımız Response (Karşılık) Nesnesi'nin .Write Metodu'nu kullanarak (Nesneler ve Metodlar meselesi üzerinde de durmayın!) ziyaretçinin Browser penceresine "Günaydın" yazdırıyor.
________________________________________
Dönen Değer
Fonksiyonlar, kendilerini göreve çağıran VBScript komutlarına ve işlemlerine bir değer sunarak karşılık verirler. Buna fonksiyondan dönen değer denir. Yani diyelim ki Now() fonksiyonunu göreve çağırdınız. Bu fonksiyon derhal işletim sisteminden saati ve tarihi öğrenerek kendisini göreve çağıran işleme bildirir. Daha sonra VBScript'in kullanılmaya hazır diğer bir çok fonksiyonunu kullanacağız ve kendi fonksiyonlarımızı yazacağız. Ne zaman bir fonksiyona bir noktada atıf yaparsak, o noktaya fonksiyon tarafından bir değer getirileceğini bimemiz gerekir.
________________________________________
Eğer bu ilk sınamanın sonucu doğru değilse, VBScript If satırından sonraki birinci deyimi atlayacak ve ikinci deyimi icra edecektir. Yani eğer saat 12'den küçük değilse, ElseIf satırı icra edilecektir. ElseIf de tıpkı If gibi işlediği için bu kez yeni bir sınav yapılacak ve saatin 18'e eşit veya büyük olup olmadığı sınanacaktır. Eğer saat 18'e eşit veya büyükse, (sınav sonucu doğru ise) ilk satır icra edilecek ve ziyaretçinin Browser penceresine "İyi akşamlar!" yazdırılacaktır. Eğer bu sınavın sonucu da doğru değilse, ElseIf'in ikinci satırı icra edilecektir. Bu satırda ise Else bulunuyor. Else, If ve ElseIf gibi sınav yapmaz; ne olursa olsun, kendisinden sonra gelen deyimi yerine getirir. Yani saat 12'den küçük değilse, 18'den küçük veya 18'e eşit değilse, yani 12 ile 17 arasında ise, ekrana "Tünaydın" yazılacaktır.
Select Case
VBScript'in bir diğer duruma bakarak karar verme ifadesi, Select Case (Durum Seç) yapısıdır. Bu kontrol öğesinin nasıl çalıştığını şöyle özetleyebiliriz:
Durum Seç (Durumların listesi veya durumları belirten bir değişken)
Durum 1 : Yapılacak işler
Durum 2: Yapılacak işler
Durum 3: Yapılacak işler
Durum n: Yapılacak işler
Seçmeyi Bitir
VBScript, verdiğiniz durum listesine veya içinde çeşitli değerler bulunan değişkene bakarak, bu değişkenin her bir değerini bir "durum" sayacak ve verdiğiniz durumlardan hangisini tutuyorsa, ona ait komut dizisini icra edecektir. Yukarıdaki sayfamızı bu kez bu yapıyı kullanarak yazalım
( hosgeldiniz02.asp)

<% Select Case Hour(Now) Case 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11 Response.Write "Günaydın!" Case 12,13,14,15,16,17 Response.Write "Tünaydın" Case Else Response.Write "İyi Akşamlar!" End Select Response.Write "
"
Response.Write "Site Onarım Sitesine Hoşgeldiniz"
%>

Select Case komutuna, içindeki değerleri "durum" sayacağı dizi veya değişken olarak VBScript'in kullanılmaya hazır fonksiyonlarından Hour(Now)'ı veriyoruz. Bu fonksiyondan, 0 ile 24 arasında bir değer dönecektir. Bu değer Select Case için bir durum demektir. Select Case, bu değer ile altta sıralanan Case'leri karşılaştıracak ve elindeki değer hangi Case'i tutuyorsa ona ait komutları icra edecektir. Sonuncu Case'e lütfen dikkat edin: Burada Case olarak Else (başka) veriliyor. Bu bizi, 17'den 23'e kadar olan saatleri sıralamaktan kurtarır. 0'dan 11'e kadar olan saatlerle 12'den 17'ye kadar olan saatleri sıraladığımıza göre başka hangi saat olursa olsun, ziyaretçimize "İyi akşamlar!" dileyebiliriz. Eğer 24'den sonra ve 04'den önce ziyaretçinize "İyi geceler!" dilemek isterseniz, bu programı nasıl değiştirirdiniz?
Döngüler
Sınama bir programın akışını kontrol için kullanacağımız birinci en önemli unsur ise, döngü de ikinci en önemli unsur sayılır. Hatta programcının tembellik katsayısına göre, belki de birinci en önemli unsuru bile sayılabilir! Çünkü Döngü (Loop) programa, bir işi biteviye yaptırmaya yarar. Tabiî bu iş sonsuza kadar sürecek olursa, buna Endless Loop (Sonsuz Döngü) denir; en iyi program ve Windows dondurma yöntemidir! VBScript'te kullanabileceğimiz döngü yöntemleri şunlardır:
For..Next döngüsü
Programın bir işi belirli kere yapmasını istiyorsak, ona yapacağı işi bir sayaç değişkeniyle birlikte, For döngüsüyle bildiririz:
For sayaç = başlangıç To son Step adım
...yapılacak işler...
Next
Burada, "sayaç" yerine istediğiniz bir değişken adını, "başlangıç" yerine sayacın başlamasını istediğiniz sayıyı, "son" yerine sayacın durmasını istediğiniz sayıyı, ve "adım" yerine, sayacın kaçar-kaçar artmasını istediğinizi yazabilirsiniz. En sondaki Next deyimi ise döngünün bir sonraki adıma geçmesini sağlar. Bu adımda sayaç, Step kelimesi varsa, karşısındaki değer kadar arttırılır ve yapılacak işler yeniden yapılır. Bir örnek yapalım
( gunler.asp):

<% Dim Gunler Gunler = Array("Pazartesi", "Salı", "Çarşamba", "Perşembe", "Cuma", "Cumartesi", "Pazar") For sayac = 0 to 6 Response.Write Gunler(sayac) Response.Write "
"
Next
%>

Bu ASP kodunda, Gunler adıyla bir dizi-değişken oluşturuyoruz ve bu değişkenin yedi hanesine, günlerin adlarını atıyoruz. Sonra, sayac adlı sayacı 0'dan 6'ya kadar arttırıyoruz (Bir sayaç birer birer artsın istersek, Step bölümüne adım sayısı yazmayız). Şimdi kendimizi bir an için VBScript'in yerine koyalım ve birinci adımda yapacağımız işi düşünelim: "Hmm.. Programcı bey, benim sayac'ı önce 0 yapmamı istiyor; peki sayac 0 olsun. Sonra, Gunler dizi-değişkeninden sayaç değeri ile aynı sayıyı taşıyan değişkeni alıp, bunu ziyaretçinin Browser'ına yazmamı istiyor. Peki, Gunler(0) ne imiş, bakalım. Hmm Gunler(0) Pazartesi imiş. o halde ziyaretçinin ekranına bir Pazartesi kelimesi yazalım. Sonra bir de
kodu yazmamı istiyor. Onu da yazalım.. Şimdi, sırada Next var. Yani bir sonraki adıma devam edeceğiz. Step değeri olmadığına göre sayacı bir arttırayım. Sayaç böylece 1 oldu. ..."
Ve böylece VBScript, sayacın son değeri olan 6'ya ulaşıncaya kadar, biteviye Gunler dizi-değişkeninden sayacın değerine göre değer seçerek ve bunu ekrana yazdırarak, işini yapacaktır. Bu bakımdan VBScript, güvenilir ve çalışkan bir arkadaştır!
While...Wend
Ne var ki, program mantığı bazen bize böyle açık ve seçik bir sayaç kurma imkanı vermez. Sayaç olarak kullanacağımız değer, programın başka bir bölümü tarafından üretiliyor olabilir. Veya bu değer ziyaretçi tarafından belirlenmiş olabilir. Özetle yapılmasını arzu ettiğimiz işin ancak sayaç bir değerden azsa, çoksa veya eşitse yapılmasını, bu durum değişirse durmasını isteyebiliriz. Bunu While (..iken) komutuyla yapabiliriz. While döngüsünü kullandığımız zaman sayacı bizim arttırmamız gerekir. Sözgelimi, yukarıdaki programın 7 günün tümünü ekrana yazmasını değil de, mesela gün sayısı 5'den küçük ise yazmasını istiyor olabiliriz. Bu durumda kodumuzda For.. Next arasında kalan bölümde şu değişikliği yapabiliriz:
While sayac <= 5 Response.Write Gunler(sayac) Response.Write "
"
sayac = sayac + 1
wend
Wend
Burada While döngüsünün Wend kelimesiyle sonlandırıldığına dikkat edin. While satırındaki sayacı değiştirdik, programın sayaç 5'den küçük veya 5'e eşit iken işlemesini sağladık. For'dan farklı bir diğer ifade ise sayacı arttıran "sayac = sayac + 1" ifadesidir. Bu ifade, ilk bakışta garip görünebilir. Fakat bilgisayar açısından bu "sayac'ın o andaki değerini al, 1 ile topla ve bulduğun yeni değeri sayacın mevcut değerinin yerine yaz!" demektir. VBScript sayacı bir arttırdıktan sonra önce While satırındaki şartın gerçekleşip gerçekleşmediğine bakar; gerçekleşmiş ise Wend'i izleyen ilk satıra gider; gerçekleşmemişse While döngüsünün içindeki işi yapmaya devam eder. Kendinizi VBScript'in yerine koyup, birinci ve ikinci adımda nasıl düşündüğünüzü ve ne iş yaptığınızı söyleyebilir misiniz?
Do..Loop
Do (Yap) komutu ile kuracağımız döngüler iki ayrı türde olabilir: bu döngü ile bir dizi komutu, bir koşul doğru iken veya doğru oluncaya kadar yaptırabiliriz. Bu yöntemlerden her biri iki ayrı şekilde yazılabilir. Bir koşul doğru iken bazı işlerin biteviye yapılmasını istiyorsak, Do While yöntemini kullanırız:
Do While koşul
koşul doğru iken yapılacak işler
Loop
Bu ifade ile VBScript koşul doğru olduğu sürece istediğimiz işi yapacaktır. Buradaki Loop kelimesi, döngünün başa dönmesini sağlar. Bu yöntemden şu şekilde de yararlanabiliriz:
Do
koşul doğru iken yapılacak işler
Loop While koşul
Burada, Loop komutu şartın hâlâ doğru olup olmadığını sınar ve doğru ise verilen işleri yapar; artık değilse bir sonraki satıra geçer. Döngünün bir şart gerçekleşinceye kadar bir işi yapmasını ise Do Until yöntemiyle sağlarız. Bu durumda döngü şöyle yazılır:
Do Until koşul
koşul gerçekleşinceye kadar yapılacak işler
Loop
Bu ifade ile VBScript koşul doğru oluncaya kadar istediğimiz işi yapacaktır. Buradaki Loop kelimesi, döngünün başa dönmesini sağlar. Bu yöntemden şu şekilde de yararlanabiliriz:
Do
koşul gerçekleşinceye kadar yapılacak işler
Loop Until koşul
Burada, Loop komutu şartın henüz gerçekleşip gerçekleşmediğini sınar ve henüz gerçekleşmemişse verilen işleri yapar; gerçekleşmişse bir sonraki satıra geçer. Visual Basic metinlerinde bu döngüye verilen klasik örnek, bilgisayara yazı-tura attırmaktır! Biz de ASP sayfamıza yazı-tura attırabiliriz. Bunun için şu kodu yazın ve
yazi-tura.asp adıyla kaydedin:
<% Option Explicit %>

<% Dim ParaAt, Yazi, Tura, Atis Randomize Yazi = 0 Tura = 0 Atis = 0 Do While Tura < 3 atis = Atis + 1 ParaAt = Int(Rnd * 2) + 1 If ParaAt = 1 Then %>
Yazı!

<% Yazi = Yazi + 1 Else %>
Tura!

<% Tura = Tura + 1 End If Loop %>
3 Tura getirebilmek için parayı <%=Atis%> kere atmak gerekti!

Bu kodda şu ana kadar karşımıza çıkmamış olan Randomize (Tesadüfî sayı bulma) Fonksiyonu'nun kullanıldığını görüyoruz.
________________________________________
Tesadüfî Sayı
Bilgisayarın matematik işlemlerde, özellikle istatistik hesaplamalarla kullanılması tesadüfî (rastlantısal) sayı üretmeyi gerekli kılmıştı. Fakat daha sonra bilgisayar oyunları bu işlemi adeta zorunla hale getirdi. Rastlantısal sayı, bir dizide tekrar etmesi belirli bir düzene tabi olmayan sayı demektir. Bilgisayar yokken, tesadüfî sayı tabloları matematikçiler tarafından uzun uğraşlarla üretilirdi.
VBScript, bu amaçla Visual Basic'in Randomize ve Rnd komutlarını almıştır. Randomize, tesadüfî sayı üretme sürecini başlatır; Rnd da bu sayıyı size verir. Kodunuzda bir yerde Rnd kullanacaksınız, ondan önce bir yerlerde mutlaka Randomize komutunun yer alması gerekir. Bunun bir uygulaması şu olabilir:
<% OPTION EXPLICIT %>

<% Dim TesadufiSayi Randomize TesadufiSayi = Rnd %>
<%=TesadufiSayi%>

Bu dosyayı tesadufi.asp adıyla kaydedip çalıştırın; Browser'ın Yenile düğmesini her tıkladığınızda ekranda yeni bir sayı göreceksiniz. Bu sayıların rastlantısal olması, bir kere daha gelmeleri için hiç bir kural (örneğin her rakamın 123 kerede bir gelmesi veya 1 milyon 245 bin kerede bir gelmesi gibi) bulunmamasıdır. İşin tekniğini bilmek isterseniz, VBScript, her Rnd komutu icra edildiğinde bilgisayarın saatini öğrenir; içinden seçeceği bir rakamı son derece karmaşık bir formülden geçirerek size bir rakam verir. bu rakam daima 0 ile 1 arasında olur. "(Rnd*6)+1" formülü bize 1 ile 6 arasında (yani bir zarın değerlerinden her hangi biri), "(Rnd*13)+1" formülü ise 1 ile 13 arasında (yani bir iskambil destesindeki kağıt değerlerinden herhangi biri) bir değer verir. Fakat dikkat: bu değerler tam sayı değildir!
________________________________________
Programımızın bütün işlemi Do döngüsü bölümünde yapılıyor ve bilgisayarın bir tesadüfî sayı üretmesi esasına dayanıyor. Bunu Randomize ve Rnd fonksiyonları ile yapıyoruz. Rnd'un verdiği tesadüfî rakamı, iki ile çarpıyor ve çıkan sayıyı 1 ile topluyoruz; böylece ortaya 1'den büyük 3'den küçük bir kesirli rakam çıkmış oluyor (Neden?). Bu rakamı Int() fonksiyonundan geçirerek, kesirinden kurtarıyoruz.
________________________________________
Tam Sayı Elde Etmek için: Int ve Round
Rnd fonksiyonu ile ilgili yukarıdaki örneği yaptıysanız, dönen sayının 0 ile 1 arasında, yani daima kesirli olduğunu görmüş olmalısınız. Bazen bizim sayfalarımızdaki hesaplamalar veya veritabanından alınan değerler de kesirli olabilir. Örneğin öğrencilerin not ortalamalarını hesaplattırırken VBScript size sonu gelmez kesirler verecektir. Oysa çoğu zaman bu rakamların ya yukarı "yuvarlanması", ya da sadece tam sayı bölümü gerekir. VBScript'te Int() fonksiyonu, bize bir sayının tam sayı bölümünü verir. Diyelim ki elimizdeki KesirliSayi değişkeninin değeri 123,234567 olsun.
Tamsayi = Int(KesirliSayi)
işleminden sonra Tamsayi değişkenin değeri 123 olur. Fakat kimi zaman bir sayının kesirli bölümünü böyle bıçakla kesip atmak işimize gelmeyebilir. Round() fonksiyonu, kesirli bir sayıyı yukarı veya aşağı "yuvarlayarak" tam sayı haline getirir. Bu kez ki elimizdeki KesirliSayi değişkeninin değeri 5,6 olsun.
Tamsayi = Int(KesirliSayi)
işleminden sonra Tamsayi değişkenin değeri 6 olur. Kesirli sayı 56,2 ise, Round() fonksiyonu bize 56 değerini verir.
________________________________________
Programımız, elde ettiği ve Paraat değişkenine kaydettiği bu sayı 1 ise, Yazı gelmiş sayıyor; ve Browser Penceresine "Yazı!" yazıyor. Bu arada yapılan atış sayısını kaydettiğimiz Atis ve gelen tura sayısını tuttuğumuz Tura değişkenlerinin değeri bir arttırılıyor. ParaAt değişkeninin değeri başka bir şeyse (ne olabilir?), programımız bu kez tura geldiğine hükmediyor ve Browser penceresine "Tura!" yazıyor. Do döngüsü, Tura gelen atışların sayısı 3 oluncaya kadar devam ediyor. Çünkü Do döngüsünü While Tura < 3 (Tura 3'den az iken) deyimi ile çalıştırıyoruz. Ve program sonunda 3 tura gelinceye kadar kaç atış yaptığını yazıyor. Bu ASP sayfası görüntülenirken Browser'ın Yenile düğmesini tıklarsanız, her seferinde Tura getirmek için farklı sayıda atış yapmak gerektiğini; aynı sayıda atış yapılsa bile turalarla yazıların yerinin değiştiğini göreceksiniz. Dizi değişkenler için döngü: For Each..Next For..Next gibi çalışan bu özel döngü, sayaç değeri kullanmaz, fakat bir dizi değişkenin bütün değerleri için bir kere icra edilir. Dizi-değişkenler, VBScript ile yapacağımız işlemlerde önemli bir yer tutar. Örneğin bir sınıftaki öğrencilerin veya müşterilerimizin listesi bir dizi değişkenin elemanları olabilirler. Yapmak istediğimiz işlem, dizi-değişkenin bütün elemanları için tekrar edilecekse, For Each..Next döngüsü daha elverişli olabilir. Bir dizi-değişkenin eleman sayısı ilerde değişirse ve siz döngüyü For..Next ile kurmuşsanız döngünün sayacı için verdiğiniz için alt ve üst sınırı değiştirmek zorunda kalırsınız. Oysa For Each, kaç kere tekrar edeceğine ilişkin değeri her zaman dizi-değişkenin elemanların sayısından alır. Örneğin, bütün öğrencilerin listesini tutan Ögrenciler dizi-değişkeninin bütün elemanlarının değerini ekrana yazdıralım: For Each Ogrenci In Ogrenciler Response.Write Ogrenci Next Burada "Ogrenci" Ogrenciler dizi-değişkeninde döngünün her adımında okunan bir elemanın değerini tutar. For Each döngüsü tarafından "okunmakta olan" dizi-değişkenin her bir değeri sırayla bu değişkene yazılacaktır. Bunu bir tür endeks değişken olarak düşünebilirsiniz. Döngüyü durdurmak isterseniz Bir döngüden belirlediğiniz koşul gerçekleşsin-gerçekleşmesin çıkmanız gerekebilir. Bunu bir başka değişkendeki değişiklik zorunlu kılabilir. Bir döngüden çıkmak için Exit (çık) ifadesini kullanabilirsiniz. Bu ifade, döngünün yaptığı işler arasında, genellikle bir If deyimi ile birlikte yer alır. Örneğin: For sayac = 1 to 10 [..bir takım işler yap..] If Degisken1 > Degisken 2 Then Exit For
[..bir takım işlere devam et..]
Next
Bu durumda For..Next döngüsü, Degisken1'in değerinin Degisken2'den yüksek olduğunu belirlerse, derhal döngüyü durdurarak, Next'ten sonraki satıra gidecektir. Do döngüsünden ise Exit Do ile çıkabiliriz. Bu ifadenin kullanımı da Exit For gibi olur.
Süreçler (Prosedürler)
VBScript'te programın akış kontrolünde kullanacağınız bir diğer grup araç ise örneğin Javascript veya Perl'de fonksiyon dediğimiz gruplandırılmış ve isimlendirilmiş işlem kümeleridir. Bu kümeler programın bir yerinde topluca dururlar ve programın başka bir yerinden isimleriyle çağrılırlar; veya bu kümelere isimleriyle referans yapılır.
VBScript'te bu kümelenmiş kod gruplarına Prosedür (Süreç) denir. iki türlü olur: fonksiyon (Function) ve Subroutine (sab-rutin okunur; kısaca Sub diye yazılır ve sab diye okunur). Bu iki süreç arasındaki başlıca fark, fonksiyondan kendisini çağıran komuta daima bir değer döner; Sub'dan dönmeyebilir. Sub, yapacağı işi yapar ve programın kontrolünü kendine atıf yapılan noktaya devreder. VBScript'de bir programa farklı yerlerde sık sık aynı işi yaptırıyorsak, bunu bir Sub ile yaptırırız; fakat programımıza bir değer gerekiyorsa, bu değeri bir fonksiyona hesaplattırırız. Her ikisi de kendilerine atıfta bulunan veya kendilerini göreve çağıran satırdan (komuttan, deyimden) verilebilecek değerleri kabul edebilirler.
Biraz karışık oldu; ama bunu ilerde gerçek ASP uygulamaları yazarken daha iyi anlayacağız. Şimdilik bir iki noktayı öylece öğrenmeye bakalım. Bir fonksiyonun adı, tıpkı bir değişken adı gibi, fonksiyonun ürettiği değeri tutar; ve bu değer kendisini çağıran komuta verilir. Diyelim ki, programımızın çeşitli noktalarında yazı-tura atıp, elde edilecek sonuca göre bir iş yapmak zorundayız. Bu ihtiyacın doğduğu yerde, yazı-tura komutlarını yazabiliriz. Ancak bu ortaya çok uzun bir programın çıkmasına sebep olur. Oysa yazı-tura işlemlerini bir fonksiyonda toplar ve ihtiyaç halinde sadece bu fonksiyonu çağırırsak ve fonksiyon bize o anda yazı mı geldiğini, yoksa tura mı geldiğini bildirirse, işimiz çok kolaylaşmış olur.
Böyle bir fonksiyon, yukarıdaki örnekten hareketle, şöyle olabilir:
<% Function YaziTura Dim ParaAt Randomize ParaAt = Int(Rnd * 2) + 1 If ParaAt = 1 Then YaziTura = "Yazı" Else YaziTura = "Tura" End If End Function %>
Bu fonksiyonu, ASP programının herhangi bir yerinden, şöyle bir yöntemle çağırabilir; ve vereceği sonucu programın akışına uygun şekilde kullanabilirsiniz:
<% NeGeldi = YaziTura Response.Write NeGeldi %>
Fonksiyonun sonunda End Function ifadesinin bulunduğuna ve fonksiyonun elde ettiği sonucu kendi adına atadığımıza dikkat edin. DIM ifadesiyle böyle bir değişken tanımlamadığımız halde VBScript, fonksiyonu çağırdığınız anda bunu kendiliğinden yapacaktır.
Aynı işlemi Subroutine (Sub) olarak yazabiliriz. Fakat bu kez Sub, elde edeceği değeri kendisi kullanacak ve bittiği anda kontrol programa geri dönecektir:
<% Sub YaziTura() Dim ParaAt Randomize ParaAt = Int(Rnd * 2) + 1 If ParaAt = 1 Then Response.Write "Yazı" Else Response.Write "Tura" End If End Sub %>
Fonksiyon adlarının sonuna, bizden beklediği değer varsa onları belirleyen değişken adlarını parantez içinde yazarız. Fonksiyon bizden bir değer beklemiyorsa açılan kapanan (boş) parantezlere ihtiyaç yoktur. ancak bir çok VBScript programcısı bunu adet edinmiştir. Sub'ların çağrılması, fonksiyondan farklıdır. Sub'ın icra edilmesini istediğiniz noktaya sadece adını yazarız. Sub'lar işleyebilmek için bizden değer bekliyorsa, bu değerleri Sub adının yanına, parantez içine almadan ve virgülle ayırarak, yazarız. Örneğin, Hesapla isimli ve bizden iki değer bekleyen bir Sub şöyle çağrılır:
Hesapla 10, 20
Bu Sub işini bitirdiği anda programın akışı, Sub'a atıf yaptığımız noktada devam eder.
Sık Kullanacağımız Hazır Fonksiyonlar
VBScript'te kullanabileceğimiz bir iki hazır-fonksiyona yukarıda değindik. Tesadüfî sayı üreten Rnd() fonksiyonu bunlardan biriydi; ayrıca Int() fonksiyonu ile kesirli bir sayının tam bölümünü alabildiğimizi gördük. VBScript'in kullanılmaya hazır daha bir çok fonksiyonu vardır; ancak ASP uygulamalarında sık kullanacağımız ve özellikle metin düzenlemeye ait olan bir kaçını burada sıralayalım.
Tarih ve saat
Belki de Web'in zamana çok bağlı oluşu dolayısıyla, Visual Basic'in hemen hemen bütün zaman-tarih fonksiyonları VBScript'te de kullanılır.
Date: Bugün tarihini verir. (25.03.2000 gibi)
Time: O andaki saati verir. (22:24:40 gibi)
Now: O andaki tarih ve saati birlikte verir. (25.03.2000 22:24:40 gibi)
VBScript'in buna ek olarak Weekday (haftanın günü), WeekdayName (günün adı) ve Monthname (ayın adı) fonksiyonları da vardır. Bu fonksiyonlar değerlerini Date fonksiyonuna göre alırlar. Örneğin,
<%= WeekdayName(Weekday(Date))%>
komutu bize bugün Cumartesi ise "Cumartesi" değerini verir.
<%= MonthName(Month(Date))%>
komutu bize bu ay Mart ise "Mart" değerini verir. VBScript'in bunlara ek olarak Day (gün), Month (ay) ve Year (yıl) fonksiyonları da değerlerini Date fonksiyonundan alarak, size bir rakam verirler. Eğer tarih 25 Mart 2000 ise:
<%= Day(Date)%>... 25
<%= Month(Date)%>... 3
<%= Year(Date)%>... 2000
değerini verir. VBScript, bu değerleri doğruca işletim sisteminden alır. Dolayısıyla işletim sisteminin bölgesel ayarları Türkiye için yapılmışsa, gün adları Türkçe olarak dönecektir. Ayrıca, tarih ve saat biçimleri de bölgesel ayarlara bağlı olarak, ay önde, gün arkada veya tersi, saat de 12 saat veya 24 saat esasına göre döner. ASP programlarınızı kişisel Web Server'da denerken kendi bilgisayarınızın tarih ve saatini; gerçek Internet'te çalıştırırken Server'ın tarih ve saatini alırsınız. Sayfalarınızda ay ve gün adlarını Türkçe görüntülemek için, önce Server'ın bölgesel ayarlarını sınamanız ve eğer isimler Türkçe gelmiyorsa, bunları çeviren Sub'lar veya fonksiyonlar yazmanız gerekebilir.
Karakter-dizisi Düzenleme
Karakter-dizisi veya String, VBScript için herşey olabilir. "Sana Sevdanın Yolları Bana Kurşunlar" bir String'dir. "Bugün 7 Ağustos 2000" bir String'dir. "Doğum Günün Kutlu Olsun!" bir String'dir. Web sitemizi ziyaret eden kişinin formlarımıza yazacağı ve Gönder tuşunu tıklayarak Server'a göndereceği bilgiler String'dir. Fakat bunların hepsi olduğu şekliyle işimize yaramaz. Bunları yeniden düzenlemek, içinden seçmeler yapmak veya biçimlerini değiştirmek gerekebilir. VBScript bu amaçla kullanılmaya hazır bir dizi fonksiyon verir:

InStr Uzun bir String'in içinde vereceğiniz daha kısa bir String'in bulunup bulunmadığını arar; bulursa bu kısa String'in başlama noktasının değerini verir. Diyelim ki, "Sana Sevdanın Yolları Bana Kurşunlar" String'ini Kayahan değişkenine, "Sevda" kelimesini de Ara değişkenine atadınız. InStr fonksiyonu ile Ara'nın değerinin yerini Kayahan'ın değerinin içinde bulabilirsiniz:
Yer = InStr(Kayahan, Ara)
Yer'in değeri 6 olacaktır; çünkü "Sevda" kelimesi, uzun String'de 6'ncı karakterden başlamaktatır.
Len Bir String'in uzunluğunu belirler. Yukarıdaki örnekte yer alan Kayahan değişkenin uzunluğunu şöyle belirleyebiliriz:
Uzunluk = Len(Kayahan)
Uzunluk değişkeninin değeri 36 olacaktır.
UCase Vereceğiniz bir String'in tüm karakterlerini büyük harfe çevirir.
YeniString = UCase(Kayahan)
Yeni String'in değeri: "SANA SEVDANIN YOLLARI BANA KURŞUNLAR" olacaktır.
LCase Vereceğiniz bir String'in tüm karakterlerini küçük harfe çevirir.
YeniString = LCase(Kayahan)
Yeni String'in değeri: "sana sevdanın yolları bana kurşunlar" olacaktır.
LTrim, RTrim, Trim Verdiğiniz String'in (sırasıyla) solunda yani baş tarafında; sağında yani sonunda ve hem başında ve hem de sonundaki boşlukları temizler.
Space İçinde, vereceğiniz sayı kadar boşluk olan boş bir String oluşturur. Örneğin
Bosluk = Space(20)
Bosluk değişkenin değeri " " (20 boşluk) olacaktır.
String İstediğiniz sayıda ve istediğiniz bir karakterle bir String oluşturur.
YeniString = String(3, "*")
YeniString değişkeninin değeri "***" olacaktır.
Left, Right Bir String'in içinde soldan (baştan) veya sağdan (sondan) verdiğiniz sayıya kadar olan karakterleri verir. Örneğin, yine yukarıdaki Kayahan değişkenini kullanırsak:
Solda = Left(Kayahan, 4)
Solda değişkeninin değeri "Sana" olacaktır; çünkü Kayahan değişkeninin soldan itibaren dört harfi "Sana" kelimesine denk geliyor.
Mid Bir String'in içinde başlangıç noktasını ve karakter olarak boyunu verdiğiniz alanda yer alan String'i verir.
Ortada = Mid(Kayahan, 5, 8)
Ortada değişkeninin değeri "Sevdanı" olacaktır; çünkü Kayahan değişkeninin soldan 5'nci değişkeninden itibaren 8 karakterlik alanda "Sevdanı" karakterleri yer alıyor.



Dizi-Değişken (Array) Fonksiyonu
VBScript'in dizi-değişken oluşturmada Array() fonksiyonu ile sağladığı kolaylıklara kısaca değindik. Fakat Array ile daha bir çok iş yapabiliriz; ve dizi değişken oluşturmakta VBScript'in diğer bazı kolaylıklarından yararlanabiliriz. Dizi-değişkenler, özellikle Web ziyaretçilerimizden gelecek bilgilerin kaydedilmesinde; veritabanından çekeceğimiz verilerin kullanılır hale getirilmesinde yararlı bir araçtır. Dolayısıyla ASP sayfalarınızda sık sık çok-boyutlu dizi değişkenlerden yararlanacaksınız. Bunun için gerekli araçları kısaca ve topluca ele almamız yerinde olur.
Bir dizi değişken oluştururken, değişkenin eleman sayısını belirtmezsek, VBScript, kendi kendine "Anlaşılan bu diziyi dinamik yapmamı istiyorlar!" der; ve daha sonra elemanlarının değerleri sonradan belirtilebilecek ve eleman sayısı sonradan arttırılabilecek bir dinamik dizi-değişken oluşturur. ("VBScript iyi huyludur," demiş miydim?) Örnek:
Dim Ogrenciler()
Bu komutla, Ogrenciler dizi-değişkeni oluşturulur; ancak eleman sayısı belirtilmediği için dizi dinamiktir; yani daha sonra bu dizinin eleman sayını belirleyebilirsiniz. Bunu:
ReDim Ogrenciler(15)
gibi bir komutla yapabiliriz. Şimdi aklınıza şu soru gelebilir: Peki neden Ogrenciler dizisini baştan eleman sayısını belirterek tanımlamıyoruz? Güzel soru! Cevabı şu olabilir mi? Dizi-değişkenimizin eleman sayısını henüz bilmiyoruz; ve programın akışı içinde bu sayı, başka bir fonksiyonun, Sub'ın veya kullanıcı girdisinin sonucu olarak belirlenebilir. Fakat hemen belirtmek gereken bir nokta var: ReDim komutu, mevcut bir dizi-değişkenin içindeki herşeyi siler! Mevcut dizinin elemanlarını ve onların değerlerini korumak istiyorsak:
ReDim Preserve Ogrenciler(20)
yazmamız gerekir. Buradaki Preserve (koru) komutu, VBScript'e mevcut dizi içindeki elemanları korumasını, ve eleman sayısını 20'ye çıkartmasını bildirir. Buna neden gerek olabilir? Ziyaretçinin tercihleri değişebilir; örneğin bir elektronik alışveriş sitesinde ziyaretçiniz yeni şeyler alabilir; daha önceki alışverişlerine ilişkin verileri tuttuğunuz dizi-değişkenin eleman sayısını, daha önceki bilgileri silmeden arttırmanız gerekir. VBScript'in dizi-değişkenlerini tümü aynı adı taşıyan bir liste olarak düşünebilirsiniz; sadece değişken adının yanında dizinin kaçıncı elemanı olduğunu belirten sayı bulunur:
Ogrenciler(1): Necip
Ogrenciler(2): Serap
Ogrenciler(3): Neslihan
Fakat VBScript çok boyutlu dizi değişken de oluşturabilir. İki boyutlu dizi-değişkeni tablo gibi düşünün; dizinin elemanları aynı adı taşıyan değişkenler fakat bu kez sadece tek sayı değil sıra ve sütun numaraları ile belirleniyorlar:
Ogrenciler(1,1): Necip
Ogrenciler(1,2): Serap
Ogrenciler(1,3): Neslihan
Ogrenciler(2,1): Selim
Ogrenciler(2,2): Murat
Ogrenciler(2,3): Merve
Ogrenciler(3,1): Elif
Ogrenciler(3,2); Hande
Ogrenciler(3,3): Leyla
Şimdi, burada üç sıralı, üç sütunlu bir tablo getirebilirsiniz gözünüzün önüne. Bu dizi-değişkeni şu komutla oluşturabiliriz:
Dim Ogrenciler(3,3)
Böyle bir değişkende sözgelimi birinci sıra (numarası 1,x olanlar) çalışkanları, ikinci sıradakiler (2,x'ler) daha az çalışkanları vs., belirtebilir. VBScript, üç, dört ve hatta beş boyutlu dizi-değişken oluşturur. Ama bunu nerede kullanacağınızı siz kararlaştırabilirsiniz. Bir dizi-değişkenin herhangi bir elemanın değerini, programın herhangi bir aşamasında değiştirebilirsiniz:
Ogrenciler(3,2) = "Caner"
komutu, Hande'nin adını siler ve yerine Caner'in adını yazar. Dizi-değişkenlerimizin eleman sayısını bilmek isteyebiliriz. Kimi zaman dizi-değişkenlerimizin eleman sayısı biz belirlemeyiz; bu bilgi bir formdan gelebilir; bir veritabanından alınabilir; fakat mesela bir döngü için bu değişkenin kaç elemanı olduğunu bilmek gerekir. Örneğin elimizde 35 elemanı olan Ogrenciler dizi-değişkeni varsa, bu sayıyı
ElemanSayisi = UBound(Ogrenciler)
komutu ile ElemanSayisi değişkenine yazdırırız. ElemanSayisi'nin değeri bu durumda 35 olacaktır.



Test Fonksiyonları
VBScript'te kullandığımız bazı değişkenlerin o andaki durumu, programımızın akışını kontrolde kullanacağımız bilgiyi sağlayabilir. Sözgelimi bir değişkenin değeri boş ise, ziyaretçimizin formu tam olarak doldurmadığını düşünebiliriz. VBScript, bize değişkenlerin durumunu sınamamız için bazı özel fonksiyonlar sağlar. Bu özel fonksiyonlardan dönen değer True (doğru) veya False (yanlış) olur; doğru sonucun değeri -1, yanlış sonucun değeri ise 0'dır:

IsArray Bir değişkenin dizi-değişken (Array) olup olmadığını sınar.
IsDate Bir değişkenin değerinin tarihe (Date) çevrilip çevrilemeyeceğini sınar.
IsEmpty Bir değişkenin tanımlanıp değer atanmış olup olmadığını sınar.
IsNull Bir değişkenin geçerli bir değer tutup tutmadığını sınar.
IsNumeric Bir değişkenin sayı olarak işleme tabi tutup tutulamayacağını sınar
IsObject Bir ifadenin geçerli bir ActiveX veya OLE nesnesine referansta bulunup bulunmadığını sınar.
TypeName Bir değişkenin türünü belirtir.
VarType Bir değişkenin türünü belirten sayıyı verir.

Şimdi ASP için gerekli VBScript bilgisi bu kadar değil tabiî. Ama bu, işe başlamamız için yeter. İlerde yeni VBScript komutları, veya fonksiyonları ile karşılaşırsak (ki size garanti ederim, karşılaşacağınızı!) onları orada kısaca ele alırız. Ama yukarıdaki VBScript bilgisi, her zaman lazım!
ASP'nin Nesneleri
Masa, nesnedir. Notebook bilgisayarınız da nesnedir! Arkadaşınız da bir nesnedir. Tabiî bunu onun yüzüne karşı söylemeseniz, iyi olur. Her nesnenin özellikleri vardır. Masa serttir. Su, içine konulduğu nesnenin biçimi alır.
ASP tekniğinde de amacımız nesnelerin özelliklerini kullanarak, ya bu özellikleri belirlemek, ya da değiştirmektir. Nesne Yönelimli Programlama (Object Oriented Programming, OOP) kavramını daha önce çok duymuş olmalısınız. Bir önceki bölümde fonksiyonlarla, Sub'larla, değişkenlerle tanıştık. Diyelim ki öğretmensiniz (ah, nerede o günler!) ve ASP programınızda her öğrencinin notunu veritabanına işleyen, veritabanından notları alarak geçeni-kalanı belirleyen veya öğrencilerle ilgili daha yapılması gereken bir çok işi yapan fonksiyonlarınız ve Sub'larınız var; bunların kullandığı bir çok değişkeniniz var: demek ki sizin ASP programınızda "öğrenci" diye bir nesneniz var. Ve siz bu nesneye yönelimli program yapmışsınız!
Her "program nesnesi" iki unsura sahiptir:
Özellik (Property, Attribute): Bir nesnenin özellikleri, onun değişkenleridir. "Öğrenci" nesnesinin "Öğrencinin Adı," "Notları," "Adresi" gibi değişkenleri, yani özellikleri vardır.
Metod (Method): Bir nesnenin işlemesi, çalışması için, kısaca kendisinden bekleneni yerine getirebilmesi için çalışma yöntemlerine ihtiyacı vardır. Dolayısıyla bir ASP nesnesinin fonksiyonları, onun metodlarıdır.
Fakat ASP'de nesneler sadece sizin öbekler halinde toplayacağınız fonksiyonlar ve değişkenlerden ibaret değildir. Bir kere, ASP programında kullandığınız Script dilinin getirdiği nesneler vardır. ASP sayfasını Javascript ile yazarsanız başka, VBScript ile yazarsanız başka dil nesnelerine sahip olursunuz; ancak her ikisinde de ortak olan "Scripting" nesneleri vardır. Bunlara birazdan ayrıntılı ele alacağız. Sonra Web Server'ın size hazır sunduğu nesneler vardır. Bunları daha sonraki bölümde göreceğiz. Ve tabiî, Browser'ın bir HTML sayfasının bölümlerini nesne sayarak oluşturduğu nesneler vardır. Bunlara da diğer nesneleri ele alırken sırası geldikçe değineceğiz. (Tabiî bir de ASP programınızı Javascript ile yazarsanız, VBScript'ten farklı olarak kendisi nesne-yönelimli bir dil olan Javascript'in oluşturmanıza imkan vereceği nesneler vardır. Fakat bu nesneler, bu kitapçığın kapsamı dışında kalıyor.)
Nesneler nasıl oluşmuş olursa olsunlar, daima size bir değer verirler:
Nesne.Özellik = Değer
Bir nesnenin bir özelliğinin değeri, bizim için bir değişken değeri gibi önem taşır:
If Nesne.Özellik > Değer Then ...
Nesnelerin özelliklerinin değerlerini değişkenlere atayabiliriz; ancak bunu yaparken Nesne'nin bir metoduna (fonksiyonu) göndermede bulunmamız ve gerekiyorsa bu fonksiyona kullanması için veri göndermeliyiz (bir fonksiyona kullanması için gönderilen değere argüman/argument denir):
Degisken = Nesne.Metod(argüman1, argüman2...)
Daha sonra bu değişkeni istediğimiz yerde kullanırız. Bu kadar teoriden sonra bir örnek nesne oluşturursak, belki işin içinden daha kolay çıkabiliriz.
Nesneler, diğer yararlarının yanı sıra, birbiri ile ilgili Sub'larımızı, fonksiyonlarımızı ve değişkenlerimizi birarada tutmamızı sağlar. Şimdi VBScript ile bir nesne oluşturabiliriz:
<% Class Ogrenci Public Adi, Soyadi, No Function AdiSoyadi AdiSoyadi = Adi & " " & Soyadi End Function End Class %>
Bir dakika! Nesne (object) adını verdik fakat Class (sınıf) oluşturduk! Bu grubun Object..End Object olması gerekmiyor mu? Belki haklısınız; ama bir "sınıf" ancak VBScript tarafından kullanılmaya başlanırsa Nesne olur. Dolayısıyla biz "sınıf" yazarız; VBScript onu Nesne haline getirir. Peki, nesneyi oluşturduk; şimdi bunu nasıl kullanacağız. Çok kolay; önce bu nesneden yeni bir olgu (instance) oluşturacağız; sonra.. Ama önce bunu nasıl yapacağımızı yazalım:
<% Dim Ogr1 Set Ogr1 = New Ogrenci Ogr1.Adi = "Necip" Ogr1.Soyadi = "Fazıl" Ogr1.No = "181" Response.Write Ogr1.AdiSoyadi %>
Her nesne, New (yeni) komutu ile yeni bir değişkene bütün özelliklerini verir. Burada Ogr1 değişkeni, yukarıda oluşturduğumuz Ogrenci nesnesinin bütün özelliklerini kazanmış oluyor. Ogrenci nesnesinin ".Adi", ".Soyadi" ve ".No" özellikleri olması gerekir; nitekim Ogr1'e bu özelliklerini burada veriyoruz. Ogrenci nesnesinin bir de metodu (fonksiyonu) var; Ogr1 bunu da kazanabilir mi? Tabiî; hem kazanır, hem de bunu ziyaretçinin Browser penceresine yazdırabilir.
Nesne kavramını kavramak zordur. Fakat yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi, ASP sayfalarınızda nesne oluşturarak çalışmaya alıştığınız zaman bunun sağladığı kolaylıktan kolayca vazgeçmeyeceksiniz.

Hata (Err) Nesnesi
Hangi dille olursa olsun program yazarken hata yapmak kaçınılmaz bir kuraldır. Dolayısıyla kullandığınız programlama dili hatalarınızı kolayca yakalamanıza imkan vermelidir. ASP programlarınızda yazım yanlışlığı, olmayan değişkene gönderme gibi Script hatası olmaması gerekir. Bu tür hatalar, program Web'e gönderilmeden mutlaka ayıklanmalıdır. Fakat programcı olarak öngöremeyeceğiniz, ve çoğu Web ziyaretçisinden veya ziyaretçinin bilgisayarından kaynaklanan hata durumları olabilir. VBScript, şu standart komutla beklenmedik hata durumlarında programın yoluna devam etmesini sağlayabilir:
<% On Error Resume Next %>
Bu komutla VBScript'e, hata halinde bir sonraki satırdan yoluna devam edecektir. Fakat oluşan hata, programın daha sonra vermesi beklenen sonucu vermesini önleyebilir. VBScript, Err (Hata) Nesnesi'nin bir çok özelliğinden özellikle hata sayısı (Number), tanımı (Description) ve kaynak (Source) özellikleri ile size hatanın ne olduğunu ve nereden kaynaklandığını söyleyebilir. Bu özellikleri kullanarak, programlarınızda, en azından geliştirme aşamasında, örneğin,
If Err:Number = xx Then
şeklinde bir ifade ile hatanın türüne göre programın kazasız yürümesini sağlayabilirsiniz. Burada xx yerine 108 ayrı hata numarası yapabilirsiniz. Hata numaraları, Microsoft'un VBScript sitesinden edinilebilir.

Nesneler hakkında aşağı yukarı bir fikir edindiğimize göre, şimdi kullanılmaya hazır Nesne'lerden başlayarak, VBScript kullanırken, ASP sayfalarımızda yararlanabileceğimiz Nesne'leri ele alabiliriz.
Dosya Sistemi Nesnesi
Dosya Sistemi Nesnesi (FileSystemObject), ASP programının, Web Sunucusunun sabit disk sisteminde, sürücüleri, klasörleri ve dosyaları yönetmekte kullanacağımız temel araçtır. Burada, ne denli güçlü bir araçtan söz ettiğimizi hemen görebilmek için şu kodu yazalım ve dosya_yaz.asp adıyla kaydedelim:
<% Option Explicit %>







<% Dim YaziFSO, yaz Set YaziFSO = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") Set yaz = YaziFSO.CreateTextFile("c:\yazi_deneme.txt",True) yaz.WriteLine("Bu bir denemedir.") yaz.Close %>

Bu Web sayfası sabit diske yazı yazdırır!!

Şimdi C: sürücüsünde yazi_deneme.txt adlı bir dosya olması gerekir!

Lütfen bakar mısınız?

Kodumuzun Dim satırında iki değişken belirlediğimizi görüyorsunuz. Fakat bu iki değişkeni sistem nesnesi olan Scripting'in yeni bir olgusu olarak kullanacağımız için daha önce standart değişkenlere değer atadığımız gibi değil, fakat Set komutundan yararlanıyoruz, ve YaziFSO değişkeninde bir "Scripting.FileSystemObject" nesnesi oluşturulmasını sağlıyoruz. (ASP uzmanları arasında gelenek, nesne değeri tutan değişkenlere, ilgili nesnenin baş harflerini eklemektir. Böylece bir değişkenin adına bakarak, işlevini anlamak mümkün olur.)
"yaz" değişkeni YaziFSO'da yeni bir olgusunu oluşturduğumuz FileSystemObject'in CreateTextFile (Düzyazı dosyası oluştur) metodunu kullanıyoruz; bu metod oluşturulacak dosyanın adını ve eğer bu dosya varsa üzerine yazılmasına izin veren True (doğru) veya buna izin vermeyen False (yanlış) kelimesini argüman olarak alır. "yaz" değişkeni şimdi kendisi bir metod kullanabilecek şekilde, FileSystemObject'in bir örneğidir; nitekim WriteLine metodu ile biraz önce oluşturulan dosyaya, argüman olarak verdiğimiz metni yazdırmaktadır. Bu kodu çalıştırdıktan sonra, sabit diskinize bakarsanız, düzyazı dosyasını göreceksiniz:

Bugüne kadar Web tekniği olarak Browser'da bir sayfayı görüntüleyebileceğimizi sanıyor idiysek, sistem nesneleri kullanarak çok daha farklı şeyler yapabileceğimizi görmüş olduk. Şimdi FileSystemObject'i daha yakından tanıyabiliriz. Bu nesne bize sabit diske erişme ve onun kaynaklarını kullanma imkanı verir. Bütün nesneler gibi kullanılabilmesi için önce bir değişkenin bünyesinde oluşturulması gerekir:
<% Dim DosyaSistemi Set DosyaSistemi = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") %>
Dosya Sistemi Nesnesi'nin 20'den fazla metodu vardır; fakat bunlardan önemlileri şöyle sıralanabilir:
CopyFile (dosya kopyala), MoveFile (Dosya taşı), CopyFolder (klasör kopyala), MoveFolder (klasör taşı), CreateFolder (klasör oluştur), DeleteFile (dosya sil), DeleteFolder (klasör sil).
Şimdi bunlardan birinin nasıl kullanılabileceğine bir örnek verelim:
<% Dim DosyaSistemi Set DosyaSistemi = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") DosyaSistemi.DeleteFile "c:\belgelerim\test.*" %>
Bu program ile "Belgelerim" klasöründeki "test" isimli bütün dosyaları silmiş olursunuz. (Bu programı çalıştırmadan önce bir kaç kez düşünmeniz, sanırım iyi olur; çünkü ASP yoluyla sildiğiniz dosyalar, Geri Dönüşüm Kutusu'na gitmez!) Daha az zararlı bir diğer örnek ise şöyle olabilir:
<% Dim DosyaSistemi Set DosyaSistemi = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") DosyaSistemi.CopyFile "c:\belgelerim\*.*", "c:\yedekler\" %>
Bu program "Belgelerim" dizinindeki bütün dosyaları "Yedekler" dizinine kopyalar.
FileSystemObject'in sadece bir özelliği (Property) vardır: Drives (sürücüler). Fakat bu özellik, bir değil bir çok elemandan oluşan bir dizi-değişken gibi Kolleksiyon (Collection) sayılır. Neden? Çünkü bir Web Server'da birden çok sürücü bulunur. Her sürücü, bu kolleksiyonun üyesidir (FileSystem.Drives) ve her birinin sürücü harfi (.DriveLetter), disk adı (.VolumeName), byte olarak boş alanı (.FreeSpace) özellikleri vardır. suruculer.asp adıyla kaydedeceğiniz şu program, denediğiniz sistemin disk-disket-CD-ROM durumunu size listeleyecektir.
<% Option Explicit %>







<% Dim DosyaSistemi, Surucu, Suruculer Set DosyaSistemi = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") Set Suruculer = DosyaSistemi.Drives For Each Surucu In Suruculer %>
Sürücü: <%=Surucu.DriveLetter%>

<% If Surucu.IsReady = True Then%>
Disk Adı: <%=Surucu.VolumeName%>

Boş alan: <%=Surucu.FreeSpace%>

<% Else %>
Sürücü hazır değil!

<% End If Next %>


Burada özelliklerini ve metodlarını DosyaSistemi adlı değişkene atadığımız Dosya suistemi Nesnesi'nin sürücüler kolleksiyonunun dizi-değişken gibi olduğunu söylemiştik. For..Next akış kontrolü ile bu kolleksiyonun bütün üyelerinin sırayla sürücü harfi, ve hazırsa disk adı ve boş alanı bilgilerini alıyoruz. Drives kolleksiyonunun diğer özellikleri arasında toplam yüzey genişliği (TotalSize), sürücü türü (DriveType; 0=bilinmiyor; 1=çıkartılabilir; 2=sabit; 3=ağ; 4=CD-ROM; 5= RAM-Drive), ve dosya sistemi (FileSystem; FAT, NTFS, CDFS), kök dizin (RootFolder) vardır. Bu program bir PWS'da çalıştığında, şu sonucu alıyoruz:

VBScript açısından, her sürücüde klasörler (Folders) ve onların içinde alt-klasör (Subfolders) ve dosya (Files) kolleksiyonları bulunur. (Her klasörün içinde içinde bir alt-klasör nesnesi bulunduğu için ASP ile sonsuza kadar bütün klasörlere gönderme yapabilirsiniz. Klasör nesnesinin bazı özellikleri şunlardır:
Adı (Name), oluşturulma (DateCreated), erişim (DateLastAccessed), değiştirme (DateLastModified) tarihleri, içindeki dosyalar ve alt-klasörlerdeki dosyalarla birlikte boyutu (Size), bulunduğu sürücü (Drive), içinde bulunduğu klasör (ParentFolder), alt-klasörler (SubFolders), kök dizin olup olmadığı (IsRoot).
Klasör nesnesinin kopyala (Copy), sil (Delete) ve Taşı (Move) metodları vardır.
Dosya (File) nesnesinin de ad, oluşturma, erişim, değiştirme, boyut, sürücü ve içinde bulunduğu sürücü özellikleri, ve kopyala, sil, taşı metodları vardır.
PWS'ınızın bulunduğu sistemde, söz gelisi C: sürücüsünün kök dizinindeki bütün dosyaların listesini size veren bir kod şöyle yazılabilir (dosyalar.asp):
<% Option Explicit %>







<% Dim DosyaSistemi, Surucu, Dosya, KokDizin, KokDosyalar, DosyaNesnesi Dim SurucuHarfi SurucuHarfi = "C:" Set DosyaSistemi = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") Set Surucu = DosyaSistemi.GetDrive(SurucuHarfi) Set KokDizin = Surucu.RootFolder Set KokDosyalar = KokDizin.Files For Each DosyaNesnesi In KokDosyalar %>
<%=DosyaNesnesi.Name%>

<% Next %>


Burada SurucuHarfi değişkenin değerini değistirerek, arzu ettiğiniz disk/disket veya CD-ROMa ulaşabilirsiniz. GetDrive metodu dikkatinizi çekmiş olmalı; bu metodla, VBScript, fiilen disk/disket sistemine erişir.
Daha sonra yapacağımız ASP sayfalarında dosya sistemi nesnesinden ve disk sürücüleri kolleksiyonundan yararlanacağız.
Metin (TextStream) Nesnesi
Dosya sistemi nesnesi bize disk sistemine, klasörlere ve dosyalara erişme imkanı verir ama yeni dosyaları oluşturmak veya mevcutlara ek yapmak için yeterli özellik ve metoddan yoksundur. Bunu TextSream nesnesi sağlar.
Bilgisayar işletim sistemlerinin anası, Unix'e aşina iseniz, klavyeden sabit diske kadar bir bilgisayara girdi akımı bulunduğunu, bunlardan birinin de metinler olduğunu hatırlayacaksınız (Aşina değilseniz, şimdi oldunuz!). Bir işletim sistemi, metin dosyalarını okurken, yazarken bir metin akışı olur; TextStream nesnesinin adı da bunu anlatıyor: Metin Akımı. Web Server ve dolayısıyla ASP açısından sabit diske bir metin yazarken, veya sabit diskten bir metin okurken, bir metin akışı nesnesi oluşur. Bu nesnenin özellikleri ve metodlarını kullanarak, örneğin ziyaretçilerin sitemize bırakacakları form bilgilerini Web Server'ın sabit diskine yazdırabiliriz. Veya mevcut metinleri okuyabilir ve bunların içeriğini ziyaretçimize göndereceğimiz HTML sayfanın etiketlerinin içeriği olarak kullanabiliriz. Metin dosyası okumak ve yazmak disk sistemini ilgilendiren bir eylem olduğu için yine Scripting nesnelerinden FileSystemObject nesnesinden yararlanacağız; fakat bu kez değişik metodlar kullanacağız.
Metin Dosyası Oluşturma (CreateTextFile)
Aslında biraz önce, ASP nesnelerinin neler yapabileceğine örnek olarak yazıp dosya_yaz.asp adıyla kaydettiğimiz program, bir metin dosyasını yazdırma işlemiydi. Oradaki kodlara yeniden göz atarsanız, CreateTextFile (metin dosyası oluştur) metodunu yardıma çağırıyor ve bu metoda argüman olarak yeni metin dosyasının yolunu ve adını veriyorduk. Bu metod TextStream nesnesinindir; ve otomatik olarak bu nesnenin diğer metodlarını kullanmamızı sağlar. kullandığımız metodlar ise WriteLine (satır yaz: bir String'i sonuna yeni satır karakteri koyarak dosyaya yazar) ve Close (kapat: açılan metin dosyasını kapatır).
TextStream'in burada kullandığımız ikisinin dışında iki metodu daha vardır:
Write (yaz): Bir String'i dosyaya yazdırır; satır sonuna yeni batır karakteri (Return kodu) koymaz.
WriteBlankLines (boş satır yaz): Bir metin dosyasına argüman olarak vereceğiniz sayıda boş satır yazdırır.
Varolan Metin Dosyasına Ek Yapma (OpenTextFile)
Metin yazdırma işlerinde sık sık uygulayacağımız bir senaryo, mevcut bir metin dosyasına ek yapmak olacaktır. Örneğin bütün ziyaretçilerimizin sitemizdeki konuk defterine yazdıklarını, bir metin dosyasında toplamak isteyebiliriz.
Bunu OpenTextFile metodu ile yapacağız. Bu metod, tahmin edeceğiniz gibi, açılacak dosyanın yolunu ve adını isteyecektir. Örneğin, dosya_yaz.asp'nin ilgili satırı şöyle olacak:
Set yaz = YaziFSO.OpenTextFile("c:\yazi_deneme.txt",8,0)
Burada dosya yolunu ve adını veren birinci argümana ek olarak iki yeni argüman görüyorsunuz: "8,0" şeklinde. Bunlardan birinicisi girdi/çıktı durumu (I/O Mode), ikincisi ise biçim (Format) ile ilgilidir. I/O Mode parametreleri şunlardır:
1: okumak için aç
8: eklemek için aç
Açılacak dosyanın biçimini belirttiğimiz son argüman ise şu değerlerden birini alabilir:
0: ASCII dosyası olarak aç
-1: Unicode dosyası olarak aç (Örneğin içinde Türkçe karakterler varsa)
-2: Sistemin varsayılan dosya türü olarak aç
Buna göre, bir dosyayı salt okumak için açmak amacıyla "1,0" argümanlarını kullanmamız gerekir. Diyelim ki bir dosyayı açtık. İçindekileri nasıl okuyabiliriz? Bir döngüyle. İşte örneği:
<% Option Explicit %>







<% Dim DosyaSistemi, MetinDosyasi, Satir Set DosyaSistemi = CreateObject("Scripting.FileSystemObject") Set MetinDosyasi = DosyaSistemi.OpenTextFile("c:\yazi_deneme.txt",1, 0) Do Satir = MetinDosyasi.ReadLine %>
<%=Satir%>
<% Loop Until MetinDosyasi.AtEndOfStream MetinDosyasi.Close %>


Burada kullandığımız metod dikkatinizi çekmiş olmalı: ReadLine. Bu, açılan metin dosyasından bir satır okutmamızı sağlar. İkinci ve son satırları okutmamızı ise Do..Loop kontrolü sağlıyor. Bu döngü ne kadar sürüyor? MetinDosyası nesnesi, AtEndOfStream (akımın sonunda) oluncaya kadar. Bu, dosyanın sonuna geldiğimiz anda ortaya çıkan bir durum; bu durumla karşılaştığı anda Do..Loop, yaptığı işi durdurup, bir sonraki komuta geçecektir. Burada kullandığımız ReadLine metoduna ek olarak yararlanabileceğimiz diğer metodlar ise şunlardır:
Read (oku): Bir sayı örgümanı ile çalışır ve verdiğiniz sayı kadar karakter okur.
ReadLine (satır oku): Bir satır okur ve String olarak verir.
ReadAll (tümünü oku): Bütün satırları okur ve tek String olarak verir.
Skip (atla): Bir sayı argümanı ile çalışır ve verdiğiniz sayı kadar karakteri atlar.
SkipLine (satır atla): Bir sonraki satıra atlar.
Bu metodlarla sağladığımız okuma işinin kontrolü amacıyla şu özellikleri de kullanabiliriz:
AtEndOfStream (akımın sonunda): Okutulan dosyanın sonuna gelinmesi halinde True (doğru) olur.
AtEndOfLine (satırın sonunda): Okutulan satırın sonuna gelinmesi halinde True (doğru) olur.
Sunucu (Server) Nesneleri
Buraya kadar ele aldığımız nesneler bir anlamda bizim sadece tek tek sayfalarda yararlanacağımız araçları sağlıyor. Oysa ASP'yi diğer CGI teknolojilerinden ayıran başlıca özelliklerden biri tek tek Web sayfalarını sanki bir bilgisayar programının çeşitli pencereleri, diyalog kutuları, mesaj kutuları, girdi kutuları gibi, birarada bir "uygulama programı" olarak bağlayabilmesidir. Başka bir deyişle bize, ziyaretçinin sitemize bağlandığı ve ana sayfamızı açtığı andan itibaren sitemizin bir program bütünlüğünde çalışmasını sağlayacak araçlar gerekir. Bunu ancak Web Server'ın yardımıyla yapabiliriz.
ASP sayfalarımızda kullanacağımız ikinci grup nesne, Sunucu Nesneleri'dir. Bu grupta tabiî önce Sunucu'nun kendisi yer alır; sonra ziyaretçi ile kurduğumuz ilişki gelir. Ziyaretçi ile ilişkimizi iki yönlü trafiğe benzetebilirsiniz: ondan bize gelen talepler, bizim ona karşılıklarımız.
Ziyaretçiden bize gelen trafiğe neden "Talep" diyoruz? Ziyaretçi, Browser'ının URL hanesine yazdığı her adresle, veya formlardaki bir düğmeyi veya sayfalarımızdaki herhangi bir köprüyü tıklamakla, Server'a "Bana şunu göndersene!" demiş olur. Bu taleptir. Ziyaretçi taleplerinin tümü Talep Nesnesi (Request Object) olarak bir arada ele alınabilir. Server'ın bu taleplere verdiği karşılıklar, yani ziyaretçinin Browser'ına gönderdiği sayfalar, resimler, sesler, videolar ise karşılıktır ve ASP açısından Karşılık Nesnesi'ni (Response Object) oluşturur.
Bu bölümde bu nesneleri daha yakından tanıyacağız.
Server Nesnesi
Web Server, ASP için bir nesnedir, ASP'nin bir çok işini bu nesnenin özellikleri ve metodları halleder. Server nesnesinin bir özelliği (ScriptTimeout) ve dört metodu (CreateObject, HTMLEncode, URLEncode, MapPath) vardır. Web Server çalıştığı bilgisayarın sizin siteniz adına yönetiminden sorumludur; dolayısıyla bu kadar az özellik ve metodu var diye bu nesneden çok yararlanmayacağımızı sanmayın. ActiveX ve COM bileşenlerini çalıştırmak Server'ın görevidir.
ScriptTimeout Özelliği: Diyelim ki bir ASP Script'i ya bizim, ya ziyaretçinin, ya da Server'ın bir hatası üzünden sonsuz döngüye girdi! Döngünün durması için gerekli şart asla yerine gelmiyor ve Script bir türlü yapacağı işi yapıp, sonlandırmıyor. Bu durumlarda ziyaretçinin ve tabiî Server'ın sonsuza kadar beklemesi mümkün değil! Programın bir şekilde durdurulması gerekir. Bunu hemen hemen bütün Web server programlarının Script Timeout (Script süre sınırı) diyalog kutusuna bir değer girilerek yapılır. Öreğin MS-Internet Information Server için varsayılan Script Timeout süresi 90 saniyedir. Yani ISS, herhangi bir Script'in çalışıp-durmasını 90 saniye bekler; bu sürenin sonunda Script'in çalışması tamamlanmazsa ziyaretçiye arzu ettiği sayfanın veya unsurun bulunamadığını bildirir. Bu süreyi (Server'ın varsayılan değerinin altında) kısaltmak değilse bile uzatmak elimizdedir. Bunu ScriptTimeout özelliğini kullanarak yaparız. ASP sayfasının herhangi bir yerine örneğin şu kodu koymak yeter:
<% Server.ScriptTimeout = 100 %>
Bu örneğe göre Server'ın varsayılan Script Timeout süresi 90 saniye ise 100 saniyeye çıkmış olur.
Böyle bir şeyi neden yapmak isteyebiliriz? Script'iniz çok karmaşık veya başka bir Server'daki veritabanından veri çekiyor, olabilir. Gerçi bu anlamda 90 saniye bilgisayar milleti için bir asır anlamına gelir, ama yine de durdurulmasaydı işini başarıyla tamamlayacak bir Script, bu sürenin kısalığı yüzünden Server tarafından durdurulabilir. ASP sayfalarınız çok karmaşıksa ve sürekli Timeout hatası veriyorsa, hata aramadan önce bu süreyi uzatabilirsiniz.
CreateObject Metodu: İlk ASP kodunu yazdığımız andan beri bu metodu kullandığımızı görüyorsunuz. CreateObject (nesne oluştur) olmasa idi, dört mevsim birbirini izleyebilir, Dünya Güneş'in etrafında dönebilir miydi? Hiç sanmam. Fakat lütfen o CreateObject ile bu CreateObject'i birbirine karıştırmayın. Yukarıda kullandıklarımız Scripting nesnesinin bir metodu idi; bu Server nesnesine aittir. Diyelim ki sayfanızda reklam amaçlı banner grafiklerini belirli zaman aralığı ile veya ziyaretçiye gönderdiğiniz Cookie (çerez) bilgilerine göre değiştirmek istiyorsunuz. Bunun için diyelim ki MS-Web Server Programının AdRotator bileşininden yararlanacaksınız; şöyle bir kod işinizi görebilir:
<% Set Reklam = Server.CreateObject ("MSWS.AdRotator")%>
<%= Reklam.GetAdvertisement("/reklamlar/buyukbanka.txt")%>
Burada GetAdvertisement, Server'ın AdRotator bileşininin bir metodudur. Server'ın CreateObject metodundan, veritabanına ulaşırken de yararlanacağız.
MapPath (Yolu belirle) Metodu: Web Server açısından "kök dizin" (root directory) Server'ın bulunduğu bilgisayarın sabit diskinde, herhangi bir klasör olabilir. Örneğin IIS için bu varsayılan değer olarak "C:\inetbup\wwwroot" klasörüdür. Özellikle ASP ile "program niteliğinde siteler" yapmaya başladığımızda, sitenin ilgili bütün dosyalarının bulunduğu bir dizin için yol belirlemek isteyebiliriz. Bunu Server nesnesinin MapPath (Yolu belirle) metodu ile yapabiliriz:
WebDizini = Server.MapPath("/benim_site")
Bu komutla WebDizini değişkenin değeri muhtemelen şöyle olacaktır: "C:\inetbup\wwwroot\benim_site\" Fakat bu metodun sadece böyle duragan biçimde kullanılması gerekmez; bazen sayfalarımızda ziyaretçi ile etkileşmenin sonucu olarak varsayılan Web dizinimizi değiştirmek isteyebiliriz. Sözgelimi biri Türkçe, diğeri İngilizce iki sitemiz varsa, ve ana sayfamızda ziyaretçi Türkçe'yi seçtiyse, o noktadan itibaren Web uygulamamız için Web kök-dizini, "/turkish/" olacak ve mesela resimlerimiz için verdiğimiz "/resimler/" dizini kök dizinde değil, "/turkish/resimler/" klasöründe aranacaktır. Web yolunu dinamik olarak, yani ziyaretçinin tercihine bağlı şekilde değiştirebilmek için, önce ziyaretçiden gelecek bilgileri nasıl kullanacağımıza, yani Request (talep) nesnesine değinmemiz gerekir.
HTMLEncode, URLEncode: İçinde HTML açısından kod parçası veya özel işaret sayılan karakterler bulunan metinleri sayfamıza içerik olarak göndereceğimiz zaman Server'ın işaretleri aynen metin gibi göndermesini sağlamak için, örneğin:
Server.HTMLEncode("Değisken1 < Değisken2") yazarsak, ASP bu metni HTML kodu olarak yorumlamaz, metin olarak algılar. Internet'te bazen özellikle sayfa adresleri belirtilirken bazı değerlerin "URL Kodu" dediğimiz şekilde kodlanmış olarak gönderilmesi gerekir. Bu kodlama türünde boşlukların yerine + işareti konmuş olması şarttır. Bu tür bilgiler göndereceğimiz zaman: Server.URLEncode("kelime 1 kelime2 kelime3") şeklindeki bir kod Bunu hemen şu şekle sokacaktır: kelime1+kelime2+kelime3 Talep (Request) Nesnesi Web Server çok akıllı bir programdır; bir Web ziyaretçisi herhangi bir talepte bulunduğu, yani bir sayfanın gönderilmesini istediği anda, bu talebi, bir nesne halinde ele alır; kolleksiyonlar oluşturur. Bu kolleksiyonlar, HTTP protokolü ile iletişimin sonucu olarak ziyaretçinin Browser'ından ve Internet'e giriş noktası olan ISS'in bilgisayarından başlayan ve Web Server'dan derlenen bir dizi bilgidir. Bir anlamda, Request nesnesi, Web programımızın Girdi (Input) bölümünü oluşturur. Request nesnesi kendi içinde dört ana nesne barındırır: QueryString ve Form Web ziyaretçisinin bilgisayarından kalkıp Server'a gelen herşey, QueryString kolleksiyonunu oluşturur. Bu ziyaretçinin Browser'ın URL adresi hanesine yazdığı bir basit HTML sayfası yolu ve adı olabilir; bir Form'un Gönder düğmesini tıkladığında gelen bilgiler olabilir. Bu bilgilerin şu özelliklerini kullanabiliriz: Content_Length: Bir Form'dan gelen bilgilerin tümümün byte olarak boyutudur. Remote_Host: Ziyaretçinin IP adresini verir; ancak Internet'e çevirmeli ağ ile bağlanan ziyaretçilerimiz her seferinde farklı bir IP bildirebilirler. Bu yüzden bu bilgiyi ziyaretçinin kimliği sayamayız. Request_Method: Form'da kullandığımız GET veya POST metodunu bildirir. İki yöntemle gelen bilgi farklıdır. Form'un oluşturduğu bilgileri GET yöntemi ile alırsak bu, çevre değişkenlerinden QUERY_STRING değişkeninin içine yazılır. Başka bir ifade ile Form'daki bütün değişkenlerin adları ve bu değişkenin içerdiği değer yumak yapılır (bu yumağın niteliğine ve nasıl çözeceğimize geleceğiz!) ve Server'da QUERY_STRING değişkeninin değeri olarak yazılır. Form'un bilgilerini POST yoluyla alıyorsak bunlar Request nesnesinin Form kolleksiyonunun içinde Form'un değişken adları ve ziyaretçinin bu değişkenler için sağladığı değerler olarak ayrı ayrı yazılır. GET ile sınırlı, POST ile sınırsız bilgi alabiliriz. Script_Name: O anda çalıştırılmakta olan ASP sayfasının adını verir. ServerVariables (Server Değişkenleri) Request nesnesinin bir diğer kolleksiyonu, bizim kendi Web Server'ımızın o anda çalışmakta olan ASP sayfası için oluşturduğu ortamın değişkenleridir. Bunların arasındaziyaretçinin Browser'ına ilişkin bilgiler de vardır. Önce þu kısa ASP sayfasını çalıştırarak kendi Server'ımızın şu andaki değişkenlerini görelim; sonra bunları ayrıntılı ele alalım (SerDeg.asp):

HTTP Server Değişkenleri Kolleksiyonu

<% For Each key in Request.ServerVariables %> "%>

<% Next %>

Değişkenin adı	Değeri
<% = key %>	<%If Request.ServerVariables(key) = "" Then Response.Write " " Else Response.Write Request.ServerVariables(key) End If Response.Write "

Sizin Host'unuzun adı: <%=Request.ServerVariables("HTTP_HOST")%>


Bu sayfayı çalıştırdığımız zaman görüntülenecek tabloda, Bir HTTP Server'ın SerDeg.asp sayfasını çalıştırdığı anda oluşturduğu ortama şekil veren bütün değişkenleri göreceksiniz. Bu değişkenleri programlama yoluyla değiştiremeyiz; sadece okuyup, yararlanabiliriz. HTTP Server Değişkenleri Kolleksiyonunun elemanları şöyle sıralanır:

Değişkenin adı Değeri
ALL_HTTP HTTP Header içinde yer alan bütün değişkenler ve değerleri. Header adlarının önünde "HTTP_" öneki vardır.
ALL_RAW HTTP Header içinde yer alan bütün değişkenler ve değerleri. Header adları ve değerleri istemci Browser'ın verdiği şekilde gösterilir.
APPL_MD_PATH Web Server'ın ISAPI.DLL dosyası için varsaydığı kök dizin
APPL_PHYSICAL_PATH Web Server'ın varsaydığı kök dizinin gerçek yolu
AUTH_PASSWORD Kullanıcı Web Server'a kullanıcı adı/parola yöntemiyle bağlanabiliyorsa, kullanılan parola
AUTH_TYPE Kullanıcı Web Server'a kullanıcı adı/parola yöntemiyle bağlanabiliyorsa, kullanılan yetkilendirme yöntemi
AUTH_USER Kullanıcı Web Server'a kullanıcı adı/parola yöntemiyle bağlanabiliyorsa, kullanıcı adı
CERT_COOKIE Kullanıcı siteye bağlanmak için yetkilendirme sertifikası kullanıyorsa kendisine verilen kimlik (ID)
CERT_FLAGS Sertifikanın varlığını gösteren bit değeri
CERT_ISSUER Sertifika varsa veren kurum
CERT_KEYSIZE Secure Socket Layers kullanılıyorsa, bağlantı için anahtar değeri
CERT_SECRETKEYSIZE Özel anahtar değeri
CERT_SERIALNUMBER Sertifika seri no.
CERT_SERVER_ISSUER Sertifikayı veren merci
CERT_SERVER_SUBJECT Server Sertifikasının "konu" alanı değeri
CERT_SUBJECT İstemci Sertifikasının konu alanı değeri
CONTENT_LENGTH İstemcinin gönderdiği bilgi yumağının boyutu
CONTENT_TYPE Ziyaretçiden gelen bilgilerin GET veya POST metoduna göre edindiği tür
GATEWAY_INTERFACE Web Server'ın ziyaretçi ile etkileşim arayüzünün adı ve sürümü. Genellikle: CGI/1.1
HTTPS Ziyaretçi ile bağlantı güvenli ise ON, değilse OFF
HTTPS_KEYSIZE Secure Sockets Layer için bağlantı anahtar sayısı
HTTPS_SECRETKEYSIZE Özel Server sertifikasının gizli anahtar sayısı
HTTPS_SERVER_ISSUER Özel Server sertifikasının veren merci
HTTPS_SERVER_SUBJECT Özel Server sertifikasının konusu
INSTANCE_ID Web Server'ın aynı anda kaç kere çalışmakta olduğu
INSTANCE_META_PATH Şu anda çalışmakta olan Web Server'ın Meta yolu
LOCAL_ADDR İstemcinin IP numarası
LOGON_USER İstemci Windows NT sisteminde ise oturum açma adı
PATH_INFO Çalışmakta olan ASP'nin göreli yolu ve adı
PATH_TRANSLATED Çalışmakta olan ASP'nin gerçek yolu ve adı
QUERY_STRING İstemcinin gönderdiği bilgi kümesi
REMOTE_ADDR İstemcinin Host'unun (ISS'inin) IP'si
REMOTE_HOST İstemcinin Host'unun (ISS'inin) adı
REMOTE_USER İstemcinin gerçek adı
REQUEST_METHOD İstemciden bilgi isteme yöntemi (GET veya POST)
SCRIPT_NAME Çalışmakta olan ASP'nin adı
SERVER_NAME Sunucu'nun adı
SERVER_PORT Sunucuya bağlantının geldiği TCP kapı numarası
SERVER_PORT_SECURE TCP kapısı güvenli ise 1, değilse 0
SERVER_PROTOCOL Server'ın çalıştırdığı HTTP'nin sürümü
SERVER_SOFTWARE Server programının adı ve sürümü
URL Şu anda geçerli URL
Cookie (Çerez)
Daha önce ne kadar çok olursa olsun tek-tek Web sayfalarından oluşan siteler yaptıysanız bile, Cookie (Çerez) ile ilginiz olmamış olabilir. Ya da sadece Internet ziyaretçisi olarak başkalarının size gönderdiiği Cookie'lere sinirlenmekle yetinmiş olabilirsiniz. Fakat şimdi ASP ile Web Programı oluşturmaya hazırlanan kişi olarak Cookie'lerle daha yakından ilgilenmeniz gerekiyor. Çünkü artık siz de başkalarına çerez göndereceksiniz!
Tabiî bunun için önce "Cookie neden gereklidir?" sorusunu yanıtlamak gerekir. HTTP ile yapılan iletişim, belirgin olmayan durum bağlantısına dayanır: yani ne istemci sunucunun, ne de sunucu istemcinin o anda hatta (on-line) olduğunu bilmek zorunda değildir; birbirlerinden istedikleri ve gönderdikleri şeyleri karşı tarafından almaya hazır olduğunu bilmeden gönderirler. Oysa sözgelimi elektronik alışveriş gibi ziyaretçinin bir yerlere birşeyler kaydettiği, geçici değişkenler oluşturduğu durumlarda sitemizde kimin ne yaptığıını bilmek zorundayız. Ziyeretçinin bir sayfada yaptığı tercihler diğer sayfalarda ona sunacağımız içeriği etkileyebilir, belirleyebilir. Oysa aynı ziyaretçi bir sayfadan diğerine geçerken Server ile ilişkisini kaybedebilir. Bunun için ziyaretçinin Internet'ten kopması gerekmez; sadece TCP/IP protokolü gereği bizimle bağlantısı kesilebilir. Bunu ziyaretçi farketmeyebilir; ama Server etmek zorundadır. Heryeni ilişkiye yeni bir "application" (uygulama programı) başlatamayız; ziyaretçinin bir önceki sayfada yaptığı tercihlerin devam etmesi gerekir. Bu devamlılığı ziyaretçiyi işaretleyerek yaparız; bu işareti de Cookie sağlar.
ASP tekniğiyle tasarladığımız sitede, ziyaretçilerimize Cookie göndermek zorunluktur diyebiliriz. ASP açısından Cookie'ler bir nesne oluştururlar. Aslında, Cookie'ler ASP için iki ayrı grup Cookie nesnesi oluştururlar: verilenler, ve hakkında bilgi alınan varolan Cookie'ler. Birinci grup Request (talep) nesneleri, ikinci grup ise Response (karşılık) neslereni içinde ele alınabilir. Cookie konusunun devamını Response nesnelerine değindiğimiz yere bırakalım.
Sertifika Nesnesi
Sertifika, HTTP bağlantısında "Ben filancayım!" diyen istemcinin, gerçekten filanca olup olmadığını gösterir. Bir yazılımdan ibaret olan sertifikaları yetkili bir kurum veya şirket verir; bir seri numarası olur. Şifreleme teknikleri gelişmiş olduğu için taklit edilmesi zordur. Sertifika uygulaması için Web Server'ın Secure Socket Layers denen güvenli HTTP protokolünü kullanması gerekir. Bu durumda Server'ın URL'i, http:// diye değil https:// diye yazılır.
ASP açısından sertifika ile ilgili her türlü bilgi ClientCertificate kolleksiyonunda durur. Sözgelimi, bir ziyaretçinin gerçekten sitenize girmeye yetkili olup olmadığını anlamak için:
<%SertifikaNo = Request.ClientCertificate(SerialNumber) %>
gibi bir kodla istemcinin Sertifika seri numarasını SertifikaNo değişkenine atayabilir ve daha sonra bu değişkenin değerini elinizdeki bir liste ile karşılaştırabilirsiniz.
Karşılık (Response) Nesnesi
Ve geldik Web Server'in Çıktı (Output) sağladığı istemciye giden karşılıkların oluşturduğu nesneye. Server'dan Browser'a giden herşey karşılıktır. Bu bir ASP veya HTML sayfası olabilir, sayfanın içindeki GIF, JPG veya PNG grafiği, bir Flash, video veya ses dosyası olabilir. Böylesine zengin içeriği olmakla birlikte Response nesnesinin sadece bir kolleksiyonu vardır: Cookie'ler. Buna karşılık Response nesnesinin kullanabileceğimiz çok sayıda özelliği ve metodu bulunur. Önce Cookie kolleksiyonunu ele alalım; sonra önemli Response nesnesi özellikleri ve metodları üzerinde duralım.
Cookie'ler
Request nesnesinin Cookie kolleksiyonuna değinirken, ziyaretçilerimizi Browser'larına Cookie göndererek tabir yerinde ise işaretleriz, demiştik. Bu işaretleme, söz gelimi, ziyaretçinin bir Form'a yazdığı adı ve soyadı ile elektronik posta adresini Cookie olarak onun bilgisayarına kaydetmek şeklinde olur. Bir kişi sayfamızı talep ettiği anda, ASP programımız bu kişinin bilgisayarında daha önce koyduğumuz Cookie'yi arar ve bulur; Cookie'den bu kişinin adını öğrenir ve mesela sayfamız "Sayın Filanca, sitemize hoş geldiniz!" başlığını görüntüler.
Cookie'ler sadece böyle fiyaka amaçlı olarak kullanılmaz; ziyaretçinin daha önce sitemizde ziyaret ettiği sayfaları veya elektronik ticaret sitemizden satın aldığı kitap türlerini Cookie'ye kaydedebiliriz. Ziyaretçinin ikinci ziyaretinde ona önce bu sayfaların veya kitapların köprülerini sunabiliriz.
Bir Cookie'nin adı ve anahtarları (key) ile bu anahtarlara karşılık değerler olur. Örneğin:
<% Response.Cookie("Bizim_Cerez")("Adi_Soyadi")= "Necip Fazıl" %>
Bu, ziyaretçinin Browser'ına (yani sabit diskine) "Bizim_Cerez" isimli bir Cookie gönderir; bu Cookie'nin "Adi_Soyadi" adlı bir anahtarı vardır; bu anahtarın değeri ise "Necip Fazıl" olur.
Cookie kolleksiyonunun iki özelliği bulunur:
Expires (zaman aşamı süresi): Bir cookie'nin artık geçersiz olduğu tarihi gösterir.:
<% Response.Cookie("Bizim_Cerez").CookieExpires = "August 7, 2000" %>
Bu Cookie, 7 Ağustos 2000 tarihinden sonra kullanılmaz olacak demektir.
HasKeys: Cookie'nin String mi içerdiği yoksa anahtarları ve değerleri mi bulunduğunu belirtir, "HasKeys = False" birinci, "HasKeys = True" ise ikinci durumu belirtir. Bir Cookie'de birden fazla anahtar ve değer bulunuyorsa, tümünü bir ASP kodu içinde yazmak, Cookie'nin gönderilmesini kolaylaştırır
Metodlar
Response nesnesinin bir çok metodu vardır; bunlardan .Write'ı yukarıdaki örneklerde sık sık kulandık:
<% DIM Adi_Soyadi Adi_Soyadi = "Necip Fazıl Dayanır" Response.Write("Merhaba, benim adım, " & Adi_Soyadi) %>
örneği, ziyaretçinini Browser penceresine: "Merhaba, benim adım Necip Fazıl Dayanır" yazdırır. Fakat VBScript, size bir kolaylık sağlar; buna bazı ASP tasarımcıları "eşittir metodu" adını verir:
<% DIM Adi_Soyadi Adi_Soyadi = "Necip Fazıl Dayanır" %>
<%= "Merhaba, benim adım, " & Adi_Soyadi %>
Özellikler
Response nesnesinin bir çok özelliğini kullanarak ziyaretçimize göndereceğimiz sayfaları ve diğer unsurları yönetiriz:
Buffer (Tampon): True (doğru) olarak ayarlandığında ziyaretçiye gönderilecek sayfanın bütün unsurları bir tampon bölgede toplanır, Script'in çalışması bitinceye kadar beklenir ve HTML sayfa toptan gönderilir. Kimi zaman ASP kodumuz sonuna kadar çalıştığında ziyaretçiyi başka bir sayfaya ve siteye yönlendirebilir. Bu gibi sebeplerle, özellikle çok işlem gerektiren ASP sayfalarının baştarafına bunu sağlayan kodu koymakta yarar olabilir:
<% Option Explicit Response.Buffer = TRUE %>
Flush (hemen gönder): Buffer metodu sayfanın tümünün Script'in icrası bitmeden gönderilmesini önlerken, Flush bunun tam tersini yapar. ASP, Response nesnesinin Flush metodu kullandığımızı gördüğü anda, o ana kadar icra edilmiş kodun sonucu olan HTML'i Browser'a gönderir:
<% Option Explicit Response.Flush %>
Clear (Boşalt): Buffer metodu ile Script'in sonunu beklerken geçici bir alanda tutulmakta olan HTML, Clear metodu ile temizlenir, yok edilir. Flush metodunda tampondaki HTML Browser'a gönderilir; ancak Clear metodu tampon bölgedeki herşeyi yok eder. Böyle "tehlikeli" bir metod neden vardır, ve nerede kullanılabilir? Bir çok yerde: ziyaretçinin sözgelimi elektronik alışveriş sitemizde alışverişten vazgeçtiğini belirtmesi üzerine tampon bölgede tutmakta olduğumuz ve alınan mallar listesini içeren HTML'i bu yöntemle temizleriz:
<% Option Explicit Response.Clear %>
Expires (Süresi dolar): Kullanıcı tersine bir ayar yapmadıysa, Browser genellikle görüntülediği sayfaları Geçici Internet Dosyaları dizinine (cache) kaydeder ve tekrar aynı sayfayı görüntülemek istediğinizde sayfayı Internet'ten edinmek yerine kendi sabit diskinden alır. Oysa özellikle haber gibi süreli bilgilerin sunulduğu Web sitelerinde bu sitenin itibarını sarsar. ASP tekniğiyle bunu önleyebiliriz. ASP sayfamızda bu sayfanın gözgelimi 60 dakikadan fazla cache dizinde tutulmamasını sağlayacak Expires metodunu kullanabiliriz:
<% Option Explicit Response.Expires = 60 %>
Burada yazdığımız rakamı değiştirerek, sayfanın cache'de tutulacağı dakikayı değiştirebiliriz. "Expires = 0" sayfanın hiç saklanmamasını sağlar.
End (Son): Response nesnesinin o anda icra edilmekte olan Script'i durdurarak, o ana kadar ne elde edilmişse hepsini Browser'a göndermesini sağlayan metodu olan End, aynı zamanda Buffer metoduyla tutulan HTML'in de gönderilmesine yol açar. Bu metoddan sonraki HTML veya ASP kodları icra edilmez:
<% Option Explicit Response.End %>
Response nesnesinin ASP sayfasının çıktı kontrolünü sağlayan bu metodlarını aşağıdaki eğlenceli Script'le sınayabilirsiniz (ASP ile eğlence de bundan daha fazla olamaz!). Burada Browser'a gitmesi ümidiyle üç cümle var. Programı çalıştırın ve bakalım hangisi ekranda kalacak? Bu kadar eğlendiğinize göre şu soruyu da yanıtlayabilirsiniz: Neden?
<% @LANGUAGE = VBScript %>
<% Option Explicit Response.Buffer = True Response.Expires = 60 %>


Bu 1 Numaralı mesajı mı Browser'a gidecek?
<% Response.Clear Response.Expires = 0 %>


Bu 2 numaralı mesaj mı Browser'a gidecek)
<% Response.Flush %>


<% Response.End %>
Bu 3 numaralı mesaj mı Browser'a gidecek?


Uygulama (Application) ve Oturum (Session) Nesnesi
ASP'nin varlık sebebi, standart CGI'ın yetersiz kaldığı noktalardan biri olan Web Server'ın her bir Web ziyaretçiyi oturumunun başından sonuna izleyebilmesi içindir, dersek durumu abartmış olmayız. ASP açısından, bir site "uygulama programı" (Application) sayılır. Her ziyaretçi de bir "oturum" (Session) sayılır. Bir takım ASP ve HTML sayfalarından oluşan bildiğimiz Site'ye application, her hangi bir ziyarete de session denmesinin sebebi nedir? Bunu her iki nesnenin işlevleri ile açıklayabiliriz.
Application nesnesi, sitenin tümüyle ilgili bilgileri (değişkenleri, nesneleri ve metodları) tutar; Session nesnesi ziyaretçinin sitemize girmesinden itibaren izini sürer. Diyelim ki bir borsa sitesi yaptınız; ziyaretçileriniz gelerek, satışa sunulan hisse senetlerinin değerlendirmelerini okuyacak ve size "Şu, şu hisse senetleri al!" diye talimat bırakacak. Bütün ziyaretçilerinizin erişeceği sadece bir veritabanınız var; buna karşılık her bir ziyaretçinin yapacağı farklı tercihler, vereceği farklı kararlar olacaktır. Application nesnesi, sitenizle (artık site yerine Web Uygulama Programı desek de ağzımız alışmaya başlasa!) veritabanına erişmekten tutun, alışverişlerie kadar sitede yapılacak bütün işlerin bütün kurallarını bilecek ve uygulayacak; Session nesnesi ise sözgelimi benim alışverişlerimi, tercihlerimi bilecektir.
HTML ve Javascript ile biraz oynadıysanız, bilirsiniz ki bir sayfadan ötekine değişken değeri aktarmak, imkansıza yakın derecede zordur. Değişkenlerin ömrü, fonksiyonla sınırlıdır. Bir ASP sayfasında herhangi bir değişkeni fonksiyon dışında tanımlamakla ve değer atamakla onu bütün fonksiyonlar için geçerli hale getirebiliriz. Fakat kimi zaman isteriz ki, bir fonksiyonun değeri bütün sayfalarda aynı olsun; ziyaretçinin sayfa değiştirmesi ile değişkenin değeri değişmesin. Bunu ASP'de yapmak çok kolaydır. ASP'de bu zorluğu yenebilmek için değişkenlerimizi Session nesnesi için oluşturabiliriz; ve bu değer ziyaretçinin oturumu boyunca devam eder; bütün ASP sayfalarındaki bütün Fonksiyonlar tarafından bilinebilir. Örneğin:
Session ("Tupras") = 44500
bütün Session için geçerli bir Tupras değişkeni oluşturur ve ona "44500" değerini atar. Kimi zaman, değişkenin çok daha geniş kapsamlı olmasını, yani ömrünün Session ile değil bütün Application boyunca belirli olmasını isteyebiliriz. O zaman bu değişkeni Application düzeyinde tanımlayabiliriz:
Application ("Tupras") = 44500
Bu durumda Tupras değişkeni bütün ziyaretçiler için aynı değere sahip olacakatır.
Session nesnesinin oluşabilmesi için, ziyaretçiye mutlaka bir Cookie göndererek, sitemizde (hani "Uygulama Programı" diyecektik?) bir işaret vermemiz gerekir. Daha önce, HTTP ile kurduğumuz bağlantı, belirsiz durum bağlantısıdır demiştik. Bu, Server'ın bir ziyaretçiye arzu ettiği sayfayı gönderdikten sonra, onu alıp almadığını, o sayfada ne tercihler yaptığını bilmemesi demektir. Oysa, ziyaretçiye sitemize bağlandığı anda bir Session kimliği verirsek ve her yeni sayfa talebinde bu kimliği kontrol edersek, kimin hangi oturumunu sürdürdüğünü biliriz. ASP-uyumlu bir Web Server, ziyaretçi yeni bir tercih yapmadığı taktirde her Session nesnesini 20 dakika açık tutar; sonra siler. Bu süreyi Session nesnesinin Timeout özelliği yoluyla değiştirebilirsiniz. Session belirleyen Cookie ASP-uyumlu Web Server tarafından otomatik olarak gönderilir ve takip edilir; tasarımcı olarak bizim bu konuda bir şey yapmamız gerekmez.
Bir Web programınıza aynı anda kaç kişi ulaşırsa (yani sayfalarınızı kaç kişi talep ederse), o kadar Session nesnesi oluşur; fakat siteniz bir adet olduğuna göre bir adet Application nesnesi vardır. Bu nesnenin bütün Session'lar için sitemizin ihtiyaçlarına uygun ve aynı uygulama kurallarına sahip olmasını sağlayan bir dosya vardır: Global.asa. Bu dosya PWS veya IIS kurulurken oluşturulur. ASP ile Web programlarınızı, örneğin MS Visual Studio ile oluşturuyorsanız, program sizin için seçtiğiniz dizinde bir Global.asa dosyası oluşturacaktır. Bu dosyada, çoğu zaman, sitemize ilk ziyaretçinin gelmesiyle oluşan Application_OnStart ve son ziyaretçinin çıkmasıyla oluşan Application_OnEnd ile herhangi bir ziyaretçinin bir sayfaya erişmesiyle oluşan Session_OnStart ve ziyaretçinin sitemizden çıkması ile oluşan Session_OnEnd olayları halinde ne yapılacağı yazılıdır. Bu dosyanın içeriği standart bir ASP dosyasına benzemekle birlikte adındaki uzatmanın .asp değil de .asa olmasının sebebi, dosyanın Active Server Application dosyası olmasıdır. ASP-uyumlu bir Web Server programı sitemize ulaşan ilk ziyaretçiyi gördüğü anda Global.asa dosyasını çalıştırır.
Application ve Session nesnelerin kendi başlarına en çok kullanıldığı yer, sitemize gelen ziyaretçilerin sayısını (sitemizin aldığı Hit sayısını) tutmasını sağlamaktır. Bu genellikle Global.asa pogramına bir sayaç yerleştirilerek yapılır.
ActiveX Veri Erişim (ADO) Nesneleri
ASP'nin diğer CGI tekniklerine göre kolay olmasının (peki, kabul, "kolay görünmesi" diyelim!) belki de sadece veri erişimini adeta çocuk oyuncağı haline getirmesidir. ADO, gerçekte bir ASP nesnesi olmaktan çok Server Component'i (sunucu bileşeni) sayılır. Bu bileşene biz ASP içinden bir ActiveX nesnesi ile ulaşırız.
Veritabanı, günümüzde giderek Web Programlarının temelini oluşturuyor. Sayfaların unsurları veritabanı dosyasından alınıyor; ziyaretçilerin verdikleri bilgiler veritabanına yazılıyor. Bu gelişimin başlıca sebebi, veritabanının site güncelleştirme işlerini kolaylaştırmasıdır. Söz gelimi bir sayfadaki seçenekleriniz, bir veritabanından alınıyorsa, bu seçenekleri alan VBScript kodu hiç değişmeden kalacak ve siz sadece veritabanı dosyanızda ilgili verinin alındığı alana yeni değerler girerek, sayfanızı sürekli güncel tutmuş olacaksınız. Bir diğer sebep ise veritabanı dosyalarının idaresinin kolay olmasıdır. Sözgelimi ziyaretçilerinizden aldığınız bilgileri daha sonra muhasebe kayıtlarınıza veya adres defterinize, müşteri kütüğüne ya da başka suretle kayda geçirmek istiyorsunuz. Ziyaretçilerimizin form yoluyla bize ilettiği bilgileri düzyazı dosyasına işlemenin yollarını Dosya sistemi Nesnesi'ni (FileSystem) görürken, ele aldık. Bunu yapabiliriz kolayca. Ama daha sonra düz yazı dosyasının idaresi, veritabanının idaresi kadar kolay olamaz. ASP sayfalarınız Access, Excel, Paradox, FilePro, SQL Server ve Oracle veritabanlarına ve spreadsheet dosyalarına erişebilir; bu dosyalardan veri okur ve bu dosyalara veri yazabilir. Özetle, ASP programlarımızla, SQL-uyumlu veya Windows ve diğer sistemler için yazılmış ODBC (Open Database Connectivity/Açık Veritabanı Bağlantısı) ile uyumlu her türlü dosyaya, ADO nesnesi aracılığıyla ulaşabiliriz.

ODBC ve OLE-DB
Bu kitapçığın baştarafında, ASP dosyalarınızı geliştirmeye başlamadan önce bilgisayarınızda ODBC (Open Database Connectivity/Açık Veritabanı Bağlantısı) sürücülerinin kurulu olması gerektiğini belirtmiştik. ODBC, ADO'nun kullandığı tek sistem değildir; ve Microsoft firması, ODBC'nin yerine hızla OLE-DB adını verdiği yeni bir teknolojinin alması için yoğun çaba içinde. OLE-DB, ODBC'nin Web'de sağladığı başarının üzerine bina edilen yeni bir teknoloji. ODBC, ilişkilendirilmiş (relational) veritabanlarına erişmek üzere tasarlandığı halde OLE-DB her türlü veritabanına erişebilir. OLE-DB, ASP programlarımıza yeni nesneler kazandırabilir; kullanılmaya hazır elektronik ticaret bileşenlerini kullanmaya imkan verir. Bu konuda geniş bilgiyi, Microsoft'tan edirebilirsiniz. ASP sayfalarımızda kullanacağımız ADO nesneleri ilerde de ODBC sürücülerine erişme imkanını koruyacağı için, şimdilik sadece ODBC tekniği ile çalışmakta ve bu tekniği öğrenmekte sakınca yok. OLE-DB, ODBC'nin yerini almayacak; fakat içinde ODBC'yi de bulunduracak. Bu da şu anda oluşturacağımız ASP uygulamalarının ilerde OLE-DB tekniği ile çalışan sunucularda işleyeceği anlamına geliyor.

Şimdi ADO ile aşağıda yapacağımız küçük örnekler için bilgisayarınızda kurulu bir veritabanı programı varsa onu kullanarak bir veritabanı dosyasında uyeler adıyla şu tabloyu oluşturabilirsiniz:

Alan Adı: Veri türü
uyeNo AutoNumber (Birincil Anahtar/Primary Key)

uyeAdi metin

uyeSoyadi metin

email metin

mesaj memo


Daha sonra da renkler adıyla şu tabloyu yapın:

Alan Adı: Veri türü
renkID AutoNumber (Birincil Anahtar/Primary Key)

renk metin

Bu tablolardan birincisine bir kaç isim ve diğer bilgileri; ikincisine ise dört-beş renk adı girin. Bilgisayarınızda veritabanı oluşturma programı yoksa bu kitapçığın kodları arasında bulunan uyeler.mdb adlı MS-Access dosyasını kullanabilirsiniz. Bu dosyayı, kişisel Web Server'ınızın kök dizinine kopyalayın. Sonra, Denetim Masası'nı açın ve adı ODBC, ODBC 32 Bit, ya da ODBC Data Source olan simgeyi çalıştırın; ikinci sekme olan System DSN'i tıklayın.

Açılacak kutuda Add/Ekle düğmesini tıklayarak, yeni veri kaynağı oluşturmak için ilk adım olan veriyi okumakta kullanacağımız sürücüyü seçebileceğimiz kutunun açılmasını sağlayın. Burada, yukarıda oluşturduğunuz veri dosyasına uygun sürücüyü seçin. Örnek uyeler.mdb'yi kullanıyorsanız, birinci seçenek olan Microsoft Access Driver'ı seçmeniz gerekir. Son düğmesini tıklayın ve Access dosyasının kurulumunu yapmaya başlayalım. Buradaki Data Source Name (DSN, Veri Kaynak Adı), biraz sonra ADO nesnesiyle ilgili metodları ve deyimleri yazarken kullanacağımız veri adıdır; buraya "uyeler" yazın; çünkü örneklerde bu veriye "uyeler" adıyla gönderme yapacağız. İsterseniz, Description/Açıklama bölümüne veritabanının niteliğini belirten bir kaç kelime yazabilirsiniz. Sonra, Select/Seç düğmesini tıklayarak ve açılıcak diyalog kutusu yardımıyla veritabanı dosyasını kopyaladığınız yerde bulun; OK/Tamam'ı tıklayarak, veritabanı seçme işlemini tamamlayın.

DSN oluşturma kutularını sırasıyla OK/Tamam düğmelerini tıklayarak kapatın; "uyeler" verisi, şu andan itibaren bütün Web uygulamalarımızın hizmetine girmiş demektir. Internet sitenize koyacağınız ve veritabanına erişmesi gereken sayfalarınız için bu işlemi gerçek Internet ortamında da yapmak zorundasınız. Veritabanı dosyanızı Internet sitenizde kök dizinine veya bir diğer dizine kopyaladıktan sonra sistem yöneticisine ya elektronik mektupla, ya da evsahibi firmanın yönetim ve teknik destek yardımı sağlayan sayfasında veritabanınızın dosya adını, yolunu, ve DSN olarak kullanmak istedeğiniz ismi bildirerek, bizim burada yaptığımız işi Server yöneticisinin yapmasını sağlamamız gerekir. ADO'nun bize sağladığı imkanlardan yararlanabilmek için onun nesnelerini kullanılırız. Bu bölümde ADO'nun nesneleri ve metodlarını ele alacağız.
Connection (Veritabanına bağlantı)
ADO'dan yararlanabilmek için kullanacağımız ilk nesne Connection'dır. Bu nesne ile veritabanı ile bağlantı sağlarız, yol açarız:
<% Dim Veriyolu Set Veriyolu = Server.CreateObject("ADODB.Connection") Veriyolu.Open "Veri_adi" %>
Burada, Server'ın CreateObject metodu ile ADOBD.Connection nesnesini oluşturuyoruz. Oluşturduğumuz bağlantıya istediğimiz değişken adını verebiliriz. Bu örnekte veriye kurduğumuz bu bağlantı Veriyolu adıyla biliyor. Bu yolla sağlayacağımız veriler, ASP programı boyunca bir isimle bilinmelidir. Veriyolunun açacağı veri kümesinin ismini buradaki "Veri_adi" kelimelerinin yerine yazarız. Bu isim, bağlantının .Open metodu ile açacağı verinin adıdır. Bu, kullanacağımız veritabanı dosyasının adı değildir. Bu isim ile söz konusu veritabanı dosyasını işletim sisteminin ODBC aracına tanıtırken kullandığınız isim aynı olmalıdır. Bir veritabanı dosyasını ODBC aracını kullanarak sisteme tanıtma (DSN-Data Source Name) ayarının nasıl yapıldığını daha önce ele aldık. Bu üç satırla, ASP programı, Server'dan ADO aracılığıyla, sistemin "Veri_adi" kelimelerinin yerine yazacağınız isimli veriye yol açacaktır. Örneğin yukarıdaki kutuda oluşturduğumuz ODBC veri kaynağını kullanacağımız zaman, buraya "uyeler" kelimesini yazacağız,
Recordset (Kayıt dizisi)
Veritabanına bağlantıyı oluşturduktan sonra, buradaki tabir yerindeyse ham verileri, kullanılır kayıtlar haline getirmemiz gerekir. Bunu ise ADO'nun Recordset nesnesi sağlar. Kurduğumuz veriyolundan programımıza bilgi gelmesi için .Execute (icra et) metodunu kullanırız; ancak bu komuta icra edeceği bir komut vermemiz gerekir.
Baştan beri ADO ile kullanabileceğimiz veritabanının SQL (sequyel okunur; Structured Query Language/Yapısal Sorgu Dili) uyumlu olması gerektiğini söylüyoruz. Bu dil, verilerin sabit diske yazılması ve okunmasını düzenleyen bir çok veritabanı dilinden sadece biri, fakat en yaygınıdır. Bir veritabanından veri okumak, veri değiştirmek veya eklemek için komutlarımızı bu dille vermek zorundayız.
ASP amacıyla SQL komutlarından çok az kısmını kullanırız; bu bakımdan ASP Tasarımcısı olmak için sınırlı da olsa SQL öğrenmek gerekir.


Hızlı SQL Kursu: Select
ASP amaçlı olarak kullanacağımız komut gerçekte sadece SELECT'tir. Fakat hatırlamamız gereken veritabanı ilkeleri var. Bir veritabanı kabaca alanlar (sütunlar) ve bunların içinde yazılı değerler (satırlar) halinde olur; her satır bir elemanın değerleridir; ve Kayıt adını alır.
SELECT Bir veritabanından veri seçmeye yarar. SQL Sorgusu da denir. Dört bölümü vardır. Tipik bir SELECT komutu şöyle yazılır:
SELECT alan1, alan2.. FROM tablo WHERE koşul = değer ORDER BY alan1
Seçilecek alanların adı SELECT komutunun ilk bölümünü oluşturur. Bir veritabanında birden fazla tablo bulunabilir; seçimin hangi tabloda yapılacağı FROM bölümünde gösterilir. Kimi zaman bir tablodaki alanda bulunan bütün kayıtları seçmek isteyebiliriz; fakat çoğu zaman seçimin sınırlarını daraltmak için sözgelimi bir alandaki değerlerin vereceğimiz bir koşula uymasını isteyebiliriz. Bu durumda "koşul = değer" testini WHERE bölümünde yaparız. Seçilen değerlerin hangi alandaki kayıtlara göre sıralanmasını istiyorsak, ORDER BY bölümünde bunu belirtelibiliriz. Örnek:
SELECT Adi, Soyadi, TelNo FROM Telefonlar WHERE Alankodu = 0535 ORDER BY Adi
Bu komutla veritabanının Telefonlar isimli tablosundan Adi, soyadi ve TelNo adlı sütunlarındaki kayıtlardan Alankodu sütunundaki değeri "0535" olanları seçmiş oluruz. Bir tablodaki bütün alanların bütün değerlerini seçmek için SELECT komutunu şöyle yazarız:
SELECT * FROM Veri_adi
Buradaki "Veri_adi" kelimelerinin yerine DSN'e verdiğiniz adı (orneğin yukarıdaki örnekte olduğu gibi, "uyeler" kelimesini) yazacaksınız. SQL'in INSERT, UPDATE ve DELETE komutlarının nasıl kullanıldığını öğrenirseniz, ADO nesnesinin bunlara denk gelen ve aşağıda nasıl kullanıldıklarını göreceğimiz yeni kayıt ekleme, kayıtları güncelleme ve silme metodları yerine kendi SQL komutlarınızı yazabilirsiniz.

Sağladığımız veri bağlantısını kullanarak, yararlanabileceğimiz bir veri grubu oluşturmak için, yukarıda .Connection metodunu kullanırken yazdığımız kodu şöyle geliştirmemiz gerekir:
<% Dim Veriyolu, Kayitdizisi Set Veriyolu = Server.CreateObject("ADODB.Connection") Veriyolu.Open "Veri_adi" Set Kayitdizisi = Veriyolu.Execute("SELECT * FROM Veri_adi") %>
Buradaki .Execute metodu, DSN'ini verdiğiniz kaynaktaki veritabanından verileri fiilen alıp getirmeye ve bir Recordset (Kayıt dizisi) oluşturmaya yarar. Kayıtları tek tek okuması için Kayitdizisi'ne bir sonraki kayda gitmesini bildirmemiz gerekir. Bunu .MoveNext (bir sonrakine git) metodu ile yaparız. Okunan her kayıt Kayitdizi adlı değişkenin içindedir. Bu nesnenin elemanlarını herhangi bir döngü yöntemiyle ziyaretçinin Browser penceresinde görüntüleyebiliriz; bir HTML etikenin içeriği yapabiliriz; veya başka bir şekilde kullanabiliriz. Aynı döngü, .MoveNext ile bir sonraki kaydın okunmasını da sağlayacaktır. Bunun bir örneğini daha sonra göreceğiz.
Recordset.Open
Veritabanına dayanan Web uygulamalarımızda sorun buradaki gibi sadece veriyi okumakla bitmeyebilir; veriyi güncelleştirmek veya silmek isteyebiliriz. Bunun için doğruca ADO'nun .Recordset metodundan yararlanmamız gerekir. .Recordset metodu ne yapar? Tıpkı ekranınızdaki bir yazının içinde duran imleç (cursor) gibi hayalî bir imleci götürür verilerinizin en başına koyar. Bu hayali imleci veritabanı üzerinde dolaştırmak ve gittiği yerdeki değeri okutmak bizim işimizdir.
.Recordset metodu, ile bir veritabanını okuyacak imleci üç şekilde ayarlayabilirsiniz:
Static (Duragan)SELECT komutu icra edilir ve okunan kayıt arzu ettiğiniz değişkene yazılır. (ADO Sabit Değerleri dosyasınıdan yararlanıyorsak, adOpenStatic)
Forward only (Sadece ilerle) İmleç veritabanı içinde sadece ileri doğru gider ve her seferinde bir kayıt okunur. (Varsayılan imleç türü budur.) (ADO Sabit Değerleri dosyasınıdan yararlanıyorsak, adOpenForwardonly)
Dynamic (Dinamik) Veritabanına ulaşan ve değişiklik yapan başka bir kullanıcı varsa, bu değişiklik size anında yansıtılır. (ADO Sabit Değerleri dosyasınıdan yararlanıyorsak, adOpenDynamic)
Bu yöntemlerden birini seçmekle veriyi belirli bir okuma tarzında açmış olursunuz. Bu yöntemlerden hangisini seçtiğinizi .Recordset metodunu kullanacak olan .Open komutunun argümanı olarak açıkça belirtmeniz gerekir. ADO, bunun için sizden sayılar halinde argümanlar ister.

ADO Sabit Değerleri
ADO+ODBC yoluyla kuracağımız veri bağlantıları, çoğu zaman adeta şifreli ifadeler içerebilir ve bir çok komutun argümanı öğrenmesi zor sayılar halinde verilir. Microsoft ve kullanılmaya hazır ASP Uygulamaları üreten firmalar, bu karmaşık ifadeleri düz metinler olarak ifade etmeye yarayan haricî dosyalar (include files) hazırlar ve sunarlar. Bunlar arasında en yaygın olanı (bu kitapçığın kodları arasında bulunan) Microsoft'un ADOVBS (adovbs.inc) dosyasıdır. (Aynı dosyanın JavaScript sürümü ise adojavs.inc ardını taşır). Bu dosyadan yararlanabilmek için, sitenize kopyalamanız ve daha sonra sayfalarınıza şu kodu eklemeniz gerekir:

Bu dosya, Server tarafından icra edilir ve ADO nesnesinin sayı halindeki bütün argümanlarını anlaşılabilir İngilizce kelimelere çevirir. Bu dosyanın içeriğinden nasıl yararlanacağımızı ele alacağız.

Bir veriye bağlantıyı kurduktan sonra kayit dizimizi .Recordset metodu ile sağlayacaksak, yukarıdaki örnek kodumuzu şöyle yazmak gerekir:

<% Dim Veriyolu, Kayitdizisi, Sorgu Set Veriyolu = Server.CreateObject("ADODB.Connection") Veriyolu.Open "Veri_adi" Set Kayitdizisi = Server.CreateObject("ADODB.Recordset") Sorgu = "SELECT * FROM Veri_adi" Kayitdizisi.Open Sorgu, Veriyolu, aOpenStatic %>
Bu kod ile, .Recordset metodu son .Open komutu ile bizim için veri bağlantısını sağlar; verdiğimiz SQL Sorgusu icra edilir ve kayıt diziniz Kayitdizisi'ne kaydedilmeye hazır hale gelir. Şimdi imlecinizi ilerleterek, veriyi fiilen okutmanız gerekir; ki bunu yapmak için yukarıda kolayca .Execute metodu ile oluşturduğumuz kayıt dizisinde kullandığımız basit .MoveNext'ten daha çok imkana sahibiz: MoveFirst: Kayıt dizisinin (Recordset'in) birinci satına gider.
MoveLast: Kayıt dizisinin (Recordset'in) son satına gider.
MoveNext: Kayıt dizisinin (Recordset'in) bir sonraki satına gider.
MovePrevious: Kayıt dizisinin (Recordset'in) bir önceki satına gider.
Move: Kayıt dizisinin (Recordset'in) içinde vereceğiniz sayıya göre ilerler. Bunun için iki sayı vermeniz gerekir: başlangıç noktası ve ilerlenecek kayıt sayısı.
Recordset.Update
Veritabanından aldığımız değerleri, kimi zaman ziyaretçinin vereceği değerlerle veya ziyaretçinin bir takım tercihleri sonucu güncelleştirmemiz gerekir. Bu Recordset nesnesinin .Update metodu ile kolayca yapılır. Yalnız burada hassas bir nokta var: diyelim ki aynı anda iki veya daha fazla kullanıcı Web programımızın veritabanına ulaşır ve aynı anda değişiklik yaparlarsa ne olur?
Biraz önce Recordset'in .Open metodunun imleçlerinden söz ederken, okumanın yönünü veya imlecin hareket tarzını belirleyen argümanları sıralamıştık. Bu argüman dizisine bir yenisini ekleyerek, veritabanına erişimin niteliğini ve güncelleştirmenin nasıl yapılacağı ve yansıtılacağını da belirleyebiliriz. Bu işlemin temel ilkesi veritabanı kayıtlarının kilitlenmesi esasıdır. Bu kilitlemenin türünü belirleyerek, güncelleştirmenin de nasıl yapılacağını belirlemiş oluruz. Burada kullanacağımız argümanlar da ADO'nin şifreli sayıları olması gerekirken, adovbs.inc dosyası sayesinde İngilizce (ve dolayısıyla anlaşılabilir) kelimeler olur. advbs.inc dosyasını devreye soktuysanız, şu iki tür kiliti kullanabiliriz:
adLockReadOnly Kayıtların güncelleştirilmesini önler; ziyaretçimiz veritabanına kayıt yapmayacaksa, bu kilit türünü kullanmamız gerekir.
adLockOptimistic Veritabanına ek yapacaksak, mevcut kayıtmları düzelteceksek ve bazılarını sileceksek, bu kilit türünü kullanmamız gerekir.
Yukarıdaki kod örneğimizin sadece son satırını, bu metodu kullanmak amacıyla, şöyle yazabiliriz:
Kayitdizisi.Open Sorgu, Veriyolu, aOpenStatic, adLockOptimistic
Tabiî bir veritabanını güncelleştirmek için imleci veritabanında doğru kaydın üzerine götürmek ve bu arada Recordset'in bize sağladığı mevcut verilerin yerine yeni değerleri atamış olmak gerekir. Bunu sağladıktan sonra bütün yapacağımız şey .Update metodunu kullanmak ibarettir:
Kayitdizisi("Adi") = "Necip Fazıl"
Kayitdizisi("Soyadı") "Dayanır"
Kayitdizisi.Update
Bu komut, imleç o sırada hangi kaydın üzerinde ise o kaydın "Adi" ve "Soyadi" alanlarındaki veriyi "Necip Fazıl" ve "Dayanır" haline getirir. Bu metodu kullanırken bir kaydın bütün alanlarını güncelleştirmemiz veya güncelleştirilmeyen alanları eski değerleri ile tekrar etmemiz gerekmez.
Recordset.Delete
Bir veritabanındaki kaydı silmek de ADO ile oldukça kolaydır. İmleci, silinecek kaydın üzerine götürdükten sonra, Recordset'in , .Delete metodunu çağırarak o andaki kayıt silinir. Bu metod, bir kaydı bütün alanlarındaki değerlerle birlikte (yani veritabanının bir satırını tümüyle) siler:
Kayitdizisi.Update
Recordset.AddNew
Bir veritabanına yeni kayıt eklemek istediğimizde, Recordset'in .AddNew (yeni ekle) metodundan yararlanırız. Bu metodun özelliği bizim imleci veritabanı içinde bir yere götürme zorunluğumuz olmamasıdır. Bu metod kendiliğinden imleci dosyanın en son satırının altına götürür. .AddNew metodu bir veritabanı dosyasına kayıt eklerken, veritabanında mevcut bütün alanlar için değer vermenizi isteyecektir. Örneğin
<% Kayitdizisi.AddNew Kayitdizisi("Adi") = "Necip Fazıl" Kayitdizisi("Soyadı") "Dayanır" Kayitdizisi("TelNo") = "0342-3390000" Kayitdizisi.Update %>
Veritabanına yeni kaydı, .Update metodunun yaptığına dikkat edin.
DSN'siz Veri Bağlantısı
Bu kadar DSN oluşturmayı öğrendikten sonra, "Aslında DSN olmadan da veritabanlarınıza ulaşabilirsiniz!" derlerse, herhalde çok sevinmeyiz. Ama işin doğrusu DSN yoludur. Fakat yine de DSN oluşturmadan veritabanına ulaşabileceğimizi bilmemiz gerekir.
DSN, genellikle Web Server'ları yavaşlatır; Web Server, DSN'ini belirttiğiniz veriye ulaşmak için önce ODBC'nin yardımını ister; ODBC, bir takım sürücüleri devreye sokar ve sonunda veriye ulaşırız. Bir DSN-verisine 20-30'dan fazla kullanıcı aynı anda eriştiği zaman bu yavaşlama gözle görünür hale gelebilir. Bir süre öncesine kadar Microsoft firması, veriye dayanan Web sitelerinin veri-bağını DSN yoluyla kurmasını tavsiye ederken, şimdi MS yayınlarında sık sık DSN'siz veri bağlantısının da etkin şekilde kullanılacağı belirtiliyor.
Yukarıda verdiğimiz DSN örneği şöyle idi:
<% Dim Veriyolu, Kayitdizisi Set Veriyolu = Server.CreateObject("ADODB.Connection") Veriyolu.Open "Veri_adi" Set Kayitdizisi = Veriyolu.Execute("SELECT * FROM Veri_adi") %>
Böyle bir DSN bağlantısını kullanabilmemiz için, kendi kişisel Web Server ortamımızda Denetim Masası'ndaki ODBC aracını kullanarak bir DSN oluşturmamız; Internet ortamında ise bu adı vereceğimiz veritabanı dosyasına DSN oluşturulması için Web Server yöneticisinin yardımını istememiz gerekiyor. Oysa aynı işlemi DSN'siz veri bağlantısı kurarak da yapabiliriz. Bunun için, DSN'e yukarıdaki gibi doğrudan göndermede bulunmak yerine; ya ODBC sürücüsüne ya da ODBC'nin kullandığı Microsoft Jet OLEDB sürücüsüne doğrudan atıfta bulunuruz. Örnek:
Veriyolu.Open "Veri=" & Server.MapPath("..../veriler/uyeler.mdb") &
"; Driver = {Microsoft Access Driver (*.mdb);"
Burada, DNS'siz bağlantı için veritabanı dosyasının Server'daki göreli yerini, adını ve hangi sürücünün kullanılacağını belirtiyoruz. Aynı bağlantıyı, doğruca Jet sürücüsü için de yazabilirdik:
Veriyolu.Open "Veri=" & Server.MapPath("..../veriler/uyeler.mdb")
& "; Provider=Microsoft.Jet.OLEDB4.0;"
Tabiî buradaki sorun kullandığınız veritabanı dosya türüne uygun Microsoft Jet sürücüsü seçebilmektir. Bu konuda geniş bilgi Microsoft'un Internet sitesinde bulunabilir.
Veri ile HTML Etiketlerini Doldurma
ADO nesnesini tanıdık; metodlarını gördük. ADO'nun veritabanı ile DSN ile ve DSN'siz nasıl bağlantı kuracağını ele aldık. Şimdi çok kısa olarak elde ettiğimiz verilerle, HTML etiketlerinin içini nasıl dolduracağımızı görelim. Burada "içini doldurmak" (veya bir çok İngilizce kaynakta göreceğiniz üzere populate etmek) bir etiketin değer (value) bölümünü yazmak anlamına geliyor). Burada küçük bir kaç örnekle, veri kaynağını kullanarak HTML etiketlerinin içini doldurma alıştırması yapalım. Buradaki bzı örneklerde ODBC konusunu ele alırken oluşturduğumuz uyeler.mdb'yi DSN olarak "uyeler" verisi şeklinde kullanacağız; fakat siz istediğiniz veriyi kullanabilirsiniz.
Seçme Kutuları: SELECT
SELECT, ziyaretçilerimize önceden belirlenmiş bir çok unsurdan birini veya daha fazlasını seçmelerine imkan veren bir etikettir. Ziyaretçi, seçimini SELECT'in OPTION'ları arasından yapar. Seçenekler (OPTION), sahip oldukları değeri Server'a gönderirler. Genel yazım kuralı şöyledir:

Tercih 1
Tercih 2
Tercih 3

Bu Form'un gönder (Submit) düğmesi ile sağlanan hareket (ACTION), seçilen değeri veya değerleri, Form'u işleyecek ASP programına gönderir.
Ziyaretçimize sunacağımız seçenekler, iki-üç adet ise, bunu HTML dosyasını yazarken, OPTION'lar halinde kodlamak kolay olabilir. Ancak seçenek sayısı artıyorsa, veya seçeneklerimiz sık sık değişiyorsa, bunları bir veri tabanında toplamak ve OPTION değerlerini veritabanının bir alanından alarak ziyaretçiye sunmak çok daha kolay olur. Böylece ASP sayfası değişmeden kalır; biz sadece veritabanını güncelleştiririz. Çoğu zaman bu güncelleştirme ziyaretçilerin yapacakları eklerin veritabanına yazılmasıyla sağlandığı için, ortaya gerçekten dinamik bir Web Uygulaması çıkmış olur.
Diyelim ki, bizim grubumuzun üyelerini gösteren yukarıda oluşturduğumuz uyeler.mdb (DSN'i uyeler olan veritabanı) dosyasının adı-soyadı alanlarını birleştirerek, sayfamızdaki bir SELECT etiketinin OPTION'larına yazmak istiyoruz. Bunun için önce sayfamızda kullanacağımız değişkenleri tanımlayalım:
<% Dim connVeriyolu, rsVeri, SQL %>
Sonra, bu değişkenlerden veri ile ilgili olanlara .Connection ve .Recordset için gerekli ifadeleri yazalım. Veri ile çalışırken tasarımcının değişken adlarına bakarak hangisinin .Connection, hangisinin .Recordset değerlerini içerdiğini anlaması zorlaşabilir. Bu bakımdan değişken adlarının önüne .Connection için olanında conn, .Recordset için olanında rs harflerini kulllanmak yararlı olabilir. Veritabanından fiilen hangi verileri çekeceğimizi gösteren SQL deyimini de belirgin bir şekilde SQL değişkenine yazabiliriz:
<% Set connVeriyolu = Server.CreateObject("ADODB.Connection") SQL ="SELECT uyeAdi, uyeSoyadi FROM uyeler" %>
Şimdi bu değerlere dayanan ve adına uyeler diyeceğimiz veri kümesini oluşturalım:
<% connVeriyolu.open "uyeler" Set rsVeri=connVeriyolu.execute(SQL) %>
Artık elimizde içinde bütün üyelerin adı ve soyadını tutan bir dizi-değişken var. Şimdi biliyoruz ki veritabanından veri satır-satır okunur. Birinci satırın okunması sırasında bu değişkenin değerlerini yazacak olursak:
rsVeri (0) = üye
1'in adı rsVeri(1) = üye 1'in soyadı
olacaktır. Veritabanından ikinci satırın okunmasında ikinci üyenin adı ve soyadı, üçüncü satırın okunmasında üçüncü üyenin adı ve soyadı bu değişkenlerin değeri olacaktır. Demek ki, bu değerleri bir SELECT etiketinin OPTION değeri olarak kullancaksak, bu işlemi ikinci satır okunmadan yaptırmamız gerekir. O halde:

<% Do While Not uyeler.eof %>
"><%= rsVeri(0) & " " & rsVeri(1)%>

<%rsVeri.movenext loop%>

<% rsVeri.close %>

Do döngüsünün içinde iken veritabanından alınan değer, herhangi bir değişkenin değeri gibi kullanılabilir. Burada verilerin uyeler dizisinin dosya sonuna (eof, End Of File) okunduğuna dikkat edin. Şimdi yukarıdaki kodları bir Form içinde birleştirelim:
<%@ LANGUAGE="VBSCRIPT" %>
<% Option Explicit %>






<% ' Değişkenleri tanımlayalım Dim connVeriyolu, rsVeri, SQL Set connVeriyolu = Server.CreateObject("ADODB.Connection") SQL ="SELECT uyeAdi, uyeSoyadi FROM uyeler" connVeriyolu.open "uyeler" Set rsVeri=connVeriyolu.execute(SQL) %>

Bu listeden bir üyenin adını seçiniz:

<% Do While Not rsVeri.eof %>
"><%= rsVeri(0) & " " & rsVeri(1)%>

<%rsVeri.movenext loop%>

<% rsVeri.close %>



Bu sayfayı option.asp adıyla kaydederek sınayabiliriz. Alacağımız sonuç şuna benzemelidir:

Burada yapılan seçim sonucu elde edilen değer Server'a gönderilebilir; ve söz gelimi ziyaretçinin seçtiği kişiye ait bilgiler kendisine ulaştırılabilir.
İşaretleme Alanları: INPUT RADIO
INPUT etiketi türleri ziyaretçilerimizin önceden belirlenmiş bir çok unsurdan birini veya daha fazlasını seçmelerine veya kendilerinin girdi yapmalarına imkan veren bir etikettir. INPUT türlerinden Radio ve Checkbox (işaretleme kutusu) veritabanından çekilen değerlerle doldurularak ziyaretçiye sunulabilir. Ziyaretçi, seçimini radyo düğmelerinden veya işaret kutularından birini işaretleyerek yapar.
INPUT etiketinin radyo düğmesi türünün genel yazım kuralı şöyledir:




Bu Form'un gönder (Submit) düğmesi ile sağlanan hareket (ACTION), seçilen değeri Form'u işleyecek ASP programına gönderir. Bir Form'daki bir grup oluşturan bütün radyo düğmeleri aynı adı alırlar, ki böylece ASP programına bir değişken için değer gönderilmiş olur.
Diyelim ki ziyaretçimizden beğendiği rengi seçmesini isteyen bir grup radyo düğmesi sunan bir Form yapacağız. Şu kodu radyo.asp adıyla kaydedelim:
<%@ LANGUAGE="VBSCRIPT" %>






<% ' Değişkenleri tanımlayalım Dim connVeriyolu, rsVeri, SQL Set connVeriyolu = Server.CreateObject("ADODB.Connection") SQL ="SELECT renk FROM renkler" connVeriyolu.open "uyeler" Set rsVeri=connVeriyolu.execute(SQL) %>

<% Do While Not rsVeri.eof %> <%rsVeri.movenext loop%>

Renk
	<%=rsVeri(0)%>

Burada "Radyo" isimli radyo düğmesine verdiğimiz değerleri, ODBC'nin "uyeler" adıyla tanıdığı veritabanından alıyoruz; bir önceki örnekten farklı olarak bu kez aynı veritabanındaki farklı tablodan, renkler tablosundan ve sadece bir alanın, renk alanının değerlerini çekiyoruz. Bu örnek programda da ziyaretçinin seçtiği değerleri Server'a gönderecek bir Gönder düğmesi yok. Ama içeriğini veritabanından aldığımız değerlerle doldurduktan sonra, ziyaretçinin radyo düğmeleriyle yapacağı tercihler, tıpkı klasik HTML'deki gibi kullanılabilir; Server'a değişken olarak gönderilebilir; veya ziyaretçinin bilgisayarında (client-side) herhangi bir Script tarafından kullanılabilir.
İşaretleme Alanları: INPUT CHECHBOX
INPUT etiketinin ziyaretçiye işaretleyerek tercih imkanı veren diğer aracı Checkbox (işaretleme kutusu) türüdür. Tıpkı radyo düğmesinde olduğu gibi veritabanından çekilen değerlerle doldurularak ziyaretçiye sunulabilir. Ziyaretçi, seçimini işaret kutularından birini işaretleyerek yapar.
INPUT etiketinin Checkbox türünün genel yazım kuralı şöyledir:

Bu Form'un gönder (Submit) düğmesi ile sağlanan hareket (ACTION) seçilen değeri Forma gönderecektir. Radyo düğmesi ile Checkbox'ın arasındaki fark, ziyaretçinin aynı ismi taşıyan radyo düğmelerinden birini işaretleyebilirken; istediği kadar Checkbox'a işaret koyabilmesidir. Birden fazla Checkbox işaretlendiği taktirde Server'a "metin1=deger1, deger2.." şeklinde bilgi gönderirler. (ASP programlama açısından, bu değişken Request.Form nesnesinde Checkbox'ın adını taşıyan kolleksiyonun içinde dizi-değişken olarak yazılır.)
Yukarıdaki radyo düğmesi örneğimizin sadece Do döngüsüne ait kısmını değiştirerek, Checkbox'a uyarlayalım, ve isaret.asp adıyla kaydedelim:
<% Do While Not rsVeri.eof %>


<%=rsVeri(0)%>

<%rsVeri.movenext loop%>
Ziyaretçi bu form ile birden fazla kutu işaretleyerek Gönder düğmesine basarsa, Server'a gelecek bilgi örneğin, "Isaret=Kırmızı, Mavi" şeklinde olacaktır.


ASP Kaynaklar

asp.superexpert.com aspwire.com www.15seconds.com www.asp101.com
www.devasp.com